પૂર્વછાયો :- હે  રાજા  સુણ  સ્નેહથી,  વળી  વર્ણવું  બાળચરિત્ર; તરગામમાં રહી ત્રિકમે, કરી લીલા  લલિત વિચિત્ર.1 ચોપાઈ :- તરગામથી  નૈરુત  ભાગે,  એક  સારી  તલાવડી  લાગે; ગંગાજળ  જેવું  નિરમળ  નીર,  તરુવર  ઘણાં  તેહને  તીર.2 પ્રભુ  બાળક  મંડળી  લઇને,  જળકેળી  કરે  તહાં  જઇને; એક દિવસ ગયા ત્યાં નાવા, બહુ બાળ આવ્યાજાતા બોલાવા.3 પેંસી  જળમાં  સખા  સંગ  પ્રીતે,  જળકેળી  કરી  રુડી  રીતે; કોઇ  તો  મત્સ્યની  પેરે  અંગ,  ઊંડા  નીરમાં  મારે  સળંગ.4 કોઇ  જળકુકડી  સમ  થાય,  મારી  ડૂબકી  દૂર  દેખાય; મગરી  જેમ  પુંછ  પછાડે,  તેમ  બીજાને  પાટુડી  મારે.5 કોઇ  કાચબા  તુલ્યે  વિચરે,  કોઇ  હાથ  ઉંચા  પગે  તરે; જેમ  વિપ્ર  કરે  ઉપસ્થાન,  શોભે  તે  બાળ  તેહ  સમાન.6 કોઇ  દાદુરની  પેરે  કૂદે,  કોઇ  જાય  તરી  પથ  જૂદે; કોઇ  સર્પપેરે  વાંકો  ચાલે,  કોઇ  બગસમ  બીજાને  ઝાલે.7 કોઇ  હંસ  બરાબર  થઇ,  બેસે  કમળની  ઉપર  જઇ; કોઇ  ભમર  થઇ  કરે  ગાન,  ભાળી  રીઝે  છે  શ્રીભગવાન.8 કરે  હોડ  અનેક  પ્રકાર,  કોણ  જળમાં  રહે  ઝાઝી  વાર; કોણ તરતાં આગળ વધી જાય, કોણ પકડતાં નવ પકડાય.9 ઉંધી  ખાટલીને  જ  આકાર,  કોઇ  તો    તરે  છે  ઝાઝી  વાર; તરે કોઇ તો પલાંઠી વાળી, થાય વિસ્મિત સૌ જન ભાળી.10 ઝાડ  ઉપર  ઉંચે  ચડે  છે,  ત્યાંથી  ખાઇ  ગોલાંટ  પડે  છે; જળકેળી તે જોવાની આશે, આવે અમર ચઢીને આકાશે.11 આવે  દર્શને  મુનિવર  વૃંદ,  લીલા  નિરખીને  પામે  આનંદ; […] read more

ઉપજાતિવૃત્ત :- સુણો વળી પ્રીત ધરી ઘણેરી, લીલા કહું છું તરગામ કેરી; બહુ  ફર્યા  છે  હરિ  બાળવેશે,  દયા  કરીને  સરવાર    દેશે.1 જયાં જયાં જઇને હરિ પાવ ધાર્યો, તેતે સ્થળોનો મહિમા વધાર્યો; પવિત્ર તે તો પૃથિવી ગણાય, તે મર્મ દૈવી જનને જણાય.2 સારું વસે છે તરગામ જયાંય, વસે દવેજી બળદેવ ત્યાંય; ત્યાં સાસરું રામપ્રતાપજીનું, છે જન્મનું સ્થાન સુવાસિનીનું.3 વિચારિયું તે બળદેવ બાપે, તેડાવું હું પુત્રી જમાઇ આપે; મળ્યા પછી છે ષટ વર્ષ વીત્યાં, સુખી હશે કે દુઃખમાં રહી ત્યાં.4 મા  તેની  તેને  મળવા  ચહે  છે,  તેડાવવાનું  મુજને  કહે  છે; નાંખે નિસાસા થઇને નિરાશ, કરુંજ તેની પરિપૂર્ણ આશ.5 સુપુત્ર લાગે પ્રિય તો પિતાને, પુત્રી વિશેષે પ્રિય હોય માને; જે પુત્રીકેરી મરી જાય માય, પિતા છતાં પીયર વ્યર્થ થાય.6 એવી ઘણી અંતર વાત આણી, લક્ષ્મીપ્રસાદાખ્ય સુપુત્ર જાણી; કહ્યું અયોધ્યાપુરમાં સિધાવો, કુટુંબ સુદ્ધાં વૃષ તેડી લાવો.7 શ્રીધર્મને ભાખી પ્રણામ મારો, પ્રેમે કહેજો મળવા પધારો; મળ્યા પછી વાસર કૈક વિત્યા, માટે કરે છે મળવાની ચિંતા.8 પૂરી  વધે  છે  મળવાથી  પ્રીત,  સદૈવ  સંસારિક  એવી  રીત; મળ્યા વિના હેત નહીં જણાય, સગાઇ જાતે દિન જૂની થાય.9 લક્ષ્મીપ્રસાદે ઉર વાત ધારી, પછી અયોધ્યાપુરમાં પધારી; વૃત્તાંત સર્વે કહી ધર્મપાસ, વળી કર્યો ત્યાં દિન ચાર વાસ.10 એણે ઘણો આગ્રહ એમ કીધો, ત્યારે વૃષે ઉત્તર એમ દીધો; જાઓ  લઇ  રામપ્રતાપજીને,  સપુત્ર  […] read more

પૂર્વછાયો :- એક  સમે  અલબેલડે,  ચોરી  ભાભીની  અંગુઠી  જેહ; તે  લીલા  તમને  કહું,  નરનાથ  સુણો  ધરી  નેહ.1 ચોપાઈ :- એક  સમય  મળી  સહુ  મિત્ર,  ગયા  નાવાને  સર્યુ  પવિત્ર; નાઇ  વસ્ત્ર  પવિત્ર  પહેરી,  દેવદર્શને  ચાલ્યા  લહેરી.2 વળી  કરતા  રમત  રુડી  પેર,  પ્રભુજી  આવ્યા  પોતાને  ઘેર; ઘેર  બીજું  દીઠું  નહીં  કોઇ,  કરતાં  હતાં  ભાભી  રસોઇ.3 તેની  પાસે  જઇને  તે  સ્થાન,  માગ્યું  ભોજન  શ્રીભગવાન; એનાં વચન અમૃત સમાન, સુણ્યાં ભાભીયે સ્નેહથી કાન.4 પછી બોલ્યાં સુવાસિની બાઇ, બેસો ભોજન આપીશ ભાઇ; થાવા  આવી  રસોઇ  તૈયાર,  પણ  કાંઇક  છે  હજી  વાર.5 એવાં સાંભળી વચન વિચિત્ર, ઇચ્છ્યા કરવા મનુષ્યચરિત્ર; કહ્યું લાગી છે મુજને ભૂખ, આપો ખાવા તો ઉપજે સુખ.6 ત્યારે બોલ્યાં સુવાસિની બાઇ, ચણા પૌવા ખાવા આપું ભાઇ; કહો તો આપું સુખડી સારી, આપું મગદળ જાઉં બલહારી.7 સુણી બોલિયા શામ શ્રી મુખ, આપો પેંડા તો ભાંગે જ ભૂખ; બોલ્યાં  સુવાસિની  તેહ  ઠામ,  પેંડા  ઘરમાં  નથી  ઘનશામ.8 પછી  ભાભી  સુવાસિની  કેરી,  એક  મુદ્રિકા  હરિયે  હેરી; હતી  ભાભીની  પાસે  પડેલી,  સાવ  સોનાની  નંગે  જડેલી.9 લઇ મોહને વાળી છે  મુઠી, ત્યારે ભાભી પકડવાને ઉઠી; દોડ્યા શ્રીહરિ ચંચળ થૈને, ભાભી પકડે છે પાછળ જઇને.10 જે  છે  સર્વજગતના  ત્રાતા,  પરમેશ્વર  નથી  પકડાતા; ભાભી  અંગુઠી લેવાને તાકયાં, પણ પાછળ દોડીને થાકયાં.11 કહે અંગુઠી લઇને શું કરશો ? ઠાલા ચોર તમે શીદ ઠરશો; […] read more

પૂર્વછાયો :- વર્ણી  કહે  નૃપ  સાંભળો,  કહું  શ્રીહરિકૃષ્ણચરિત્ર; સાંભળતાં  સુખ  ઊપજે,  અને  તન  મન  થાય  પવિત્ર.1 ચોપાઈ :- કહી પાંચ વરસની વ્યવસ્થા, અને ઉતરી કુમાર અવસ્થા; છઠ્ઠા  વર્ષનો  આરંભ  થાય,  વય  પૌગંડ  તે  કહેવાય.2 શુદિ વૈશાખી બીજ  ગણાઇ, ત્યારે જન્મ્યા ઇચ્છારામ ભાઇ; ગુણે  જાણિયે  પ્રદ્યુમ્ન  જેવા,  અતિ  સમરથ  પણ  તે  એવા.3 એની  વાત  પછી  ઉચરીશ,  હવે  કૃષ્ણચરિત્ર  કહીશ; બાલરૂપ  દિસે  બળવંત,  ગુણ  ઉત્તમ  ગણતાં  અનંત.4 દેવમંદિર  જયાં  કહેવાય,  હરિ  ત્યાં  નિત્ય  દર્શને  જાય; દેખી  શ્રીહરિને  તે  સદાય,  દેવપ્રતિમા    પ્રસન્ન  જણાય.5 જયાંજયાં જાય હરિ તતખેવ, ધન્ય ભાગ્ય ગણે સહુ દેવ; તેના  પૂજક  પણ  રાજી  થાય,  હરિરૂપમાં  ચિત્ત  ચોરાય.6 ફળ ફૂલ આપે લલચાવા, જાણે નિરખીયે આવા ને આવા; પળ  એક  વિયોગ  ન  ઇચ્છે,  પ્યારા  પ્રાણ  બરાબર  પ્રીચ્છે.7 દેવદર્શને  આવેલા  લોક,  જોવા  ઉભા  રહે  થોકેથોક; જેમ  જોઇ  રહે  ચંદ્ર  ચકોર,  એવી  મૂર્તિ  દિસે  ચિત્તચોર.8 ચાલે  ઉતાવળા  ધનશ્યામ,  જાણે  કરવાં  ઘણાં  હોય  કામ; વળી  કોઇ  કવિ  કહે  એમ,  ચિત્તચોર  ઉભો  રહે  કેમ.9 ઊંડો  મર્મ  તો  કોઇ  પ્રમાણે,  બીજા  ચાલ  સ્વભાવિક  જાણે; જયાં જયાં બેસે જઇ હરિરાય, જોવા લોકોની ભીડ ભરાય.10 હોય  ચિત્રમાં  ચિતર્યા  જેમ,  જોવા  હરિને  ઉભાં  રહે  તેમ; જયારે  ચૌટામાં  ચાલે  મુરારી,  સર્વ    જોઇ  રહે  છે  વેપારી.11 રહે ત્રાજવાં હાથમાં ઝાલી, ચાલતા જન નવ શકે ચાલી; ભૂલે  ધારણ  તે  તોળનારા,  ઘાટ  ઘડવો  ભૂલે  […] read more

વસંતતિલકાવૃત્ત  :- વર્ણી  કહે  મન  ધરી  સુણ  ભૂપ  વાત, ચાલ્યાં  ગયાં  સુતની  મૂર્તિની  સાથ  માત; જોયું  જઇ  અકળ  અક્ષર  ધામ  જયાંય, શોભા  સમસ્ત  થળથી  અતિ  દીઠી  ત્યાંય.1 કોટાન  કોટિ  રવિ  ચંદ્ર  તણો  પ્રકાશ, ખદ્યોત  તુલ્ય  ન  જણાય  જ  જેની  પાસ; જેને  સદૈવ  શ્રુતિ  બ્રહ્મપુરી  કહે  છે, મુકતો  અનંત  પણ  અક્ષર  જયાં  રહે  છે.2 જયાં  જૈ  શકે  ન  કદીયે  પણ  કાળ  માયા, જયાં  ક્રોધ  કામ  કદી  લોભ  નથી  જણાયા; આનંદયુકત    દરસે    ગુણ    સચ્ચિદાદિ, જે  છે  અનંત  અવિકારી  અને  અનાદિ.3 જયાં  જયોતિરૂપ  વળી  ચિન્મય  સર્વ  ચીજો, દિસે  ન  પૃથ્વી  પવનાદિ  પદાર્થ  બીજો; અગ્નિ  નહીં  જળ  નહીં  નહિ  અભ્ર  વ્યોમ, તારા  નહીં  ઘન  નહીં  નહિ  સૂર્ય  સોમ.4 જયાં  દંપતિ  નહિ  તથા  નહિ  પુત્ર  માતા, જયાં  કર્મના  કદી  ન  લેખ  લખે  વિધાતા; જેનું  જથાર્થ  કદી  વર્ણન  ના  કરાય, વાણી  તથા  મુનિ  તણાં  મન  થાકી  જાય.5 જેનો  કદાપિ  શ્રુતિ  પાર  નથી  જ  લેતી,જેને  કહે  નિગમ  આગમ  નેતિનેતિ; જયાં  જાય  તે  પુનર  જન્મ  કદી  ન  પામે, તે  વ્યાધિ  આધિ  તણિ  બાધિ  ઉપાધિ  વામે.6 આ  અષ્ટ  આવરણ  પૃથ્વી  પ્રમુખ્ય  જેહ, છે  એકથી  દશગણાં  વધતાં  જ  તેહ; એ  આઠ  સર્વ  મળી  અંડ  ગણાય  એક, તે  તો  જહાં  રજસમાન  ઉડે  અનેક.7 શોભે  તહાં  અમિત    ચિન્મય  સૌધ  સારા, જોતાં  જ  મુકતજનને  મુદ  આપનારા; તે  સૌધ  સર્વ  વળી  વૈભવથી  ભર્યા  છે, […] read more

પૂર્વછાયો :- સ્નેહે કહે અભેસિંહજી, રુડાં વચન વિચારી વિવેક; દંતકથા  લોકો  તણી,  તેમાં  વાત  સુણી  છે  એક.1 ચોપાઈ :- જયારે શામ છપૈયે રહ્યાજાતા, ત્યારે ગાયોને ચારવા જાતા; તેથી  ત્યાં  કહે  છે  ગૌઘાટ,  તમે  તે  ન  કહ્યું  શા  માટ?2 વળી  ચીભડીના  હતા  વેલા,  તેને  હરિએ  નિકંદ  કરેલા; લીલા  તે  તમે  નહિ  ઉચ્ચારી,  તેનું  કારણ  કહો  બ્રહ્મચારી.3 બ્રહ્મચારી  કહે  સુણ  ભ્રાત,  એ  તો  ભાસે  અસંભવ  વાત; અઢી  વર્ષ  છપૈયે  રહ્યાય,  કેમ  ગાયો  તે  ચારવા  જાય.4 મુનિ સુવ્રતે પણ નથી ભાખ્યું, બીજા કોઇ મુનિયે નથી દાખ્યું; તેમાં  સત્ય  છે  કેટલી  વાત,  તે  હું  તમને  કહું  સાક્ષાત.5 એવાં  નાનાં  ચરિત્ર  અપાર,  આવે  કેતાં  આયુષ્યનો  પાર; માટે  મેં  નથી  કહી  તે  વાત,  હવે  પૂછો  છો  તો  કહું  ભ્રાત.6 છપૈયા  થકી  ઉત્તરમાંય,  નામે  ગૌઘાટ  ગામ  છે  ત્યાંય; કાકા ભકિતના દુંદ તિવારી, તે તો તે ગામના અધિકારી.7 તેની  પુત્રી  હતી  એક  જેહ,  તેને  ભકિત  સાથે  ઘણો  સ્નેહ; માટે મળવાને તેણે તેડાવ્યાં, હરિને લઇ ભકિત સિધાવ્યાં.8 રહ્યાં  દિવસ  તહાં  ત્રણ  ચાર,  વધ્યો  પુરો  પરસ્પર  પ્યાર; ત્યાંથી  ઉત્તરમાં  અધકોશ,  નદી  બીસુહી  છે  નિરદોશ.9 તે  ગૌઘાટ  સમીપે  વહે  છે,  માટે  ગૌઘાટ  તેને  કહે  છે; એક  દિવસ  મળી  સહુ  બાઇ,  ગઇ  નાવાને  તે  નદીમાંઇ.10 કરી  સ્નાન  દીધાં  બહુ  દાન,  નવરાવ્યા  તહીં    ભગવાન; વર્ષ  બેની  ઉંમર  ત્યારે  હતી,  પણ  મૂર્તિ  મનોહર  અતી.11 […] read more

 ઉપજાતિવૃત્ત :- અનેક વિધ્નો અસુરે કરાવ્યાં, તે દંપતીને દિલમાં ડરાવ્યાં; ધર્મે વિચાર્યું મન માંહિ આવું, હવે રહેવા પુર અન્ય જાવું.1 નીતિ વિષે ધર્મ ઘણા સુજાણ, તેથી તપાસ્યાં વચનો પ્રમાણ; તેમાં  કહ્યાં  છે  કવિએ  ઘણેરાં,  કેવાં  દિસે  લક્ષણ  મૂર્ખકેરાં.2 મૂર્ખ વિષે :- આ કામનો શો પરિણામ થાશે, પૂર્વેથી તે કાંઇ નહીં તપાસે; દે છે ગમે ત્યાં દગ મીંચિ દોટો, તે જાણવો જે જન  મૂર્ખ મોટો.3 પોતા તણી શકિત નહીં વિચારે, ખર્ચે ઘણું ફોગટ ફૂલ્ય ધારે; તોટો ઘણો લે જઇ લાભ છોટો, તે જાણવો જે જન મૂર્ખ મોટો.4 વૈરી તણો જે વિશવાસ રાખે, બેઠા તણી ડાળ વિદારિ નાંખે; વાળે બધી વાત વિષે જ ગોટો, તે જાણવો જે જન મૂર્ખ મોટો.5 જયાં જીવિકા તો ન મળેજ લેશ, જયાં આપના શત્રુ વસે વિશેષ; તે વાસ છોડે નહિ જાણી ખોટો, તે જાણવો જે જન મૂર્ખ મોટો.6 એવાં નીતિનાં વચનો વિચારી, ધર્મે સતીને મળી વાત ધારી; હવે  અહીંની તજી છેક આશ, જઇને અયોધ્યા કરવો નિવાસ.7 જે મંત્ર પાણિગ્રહણે ભણે છે, સતી પતિમાં મન બે મળે છે; જે એકને વાત ગમી જણાય, તેમાં બીજાનું મન રાજી થાય.8 ઠરાવ બન્ને મળીને ઠરાવ્યો, ગાડા વિષે ભાર બધો ભરાવ્યો; જમી  પ્રભાતે  કરી  નિત્યકર્મ,  બેઠાં  રથે  રામપ્રતાપ  ધર્મ.9 સુવાસિની  ને સતી ભકિતમાય, બેઠાં જુદાં બે સુખપાલમાંય; માતાની પાસે ઘનશામ શોભે, શું […] read more

પૂર્વછાયો :- વર્ણી  કહે  છે  વારતા,  તમે  સાંભળો  સુજ્ઞ  નરેશ; વર્ષ  ત્રિજે  ઉતારિયા,  હરિના  પ્રથમ  શિરકેશ.1 ચોપાઈ :- વદી પાંચમ જેઠની આવી, સગાં વહાલાં ને નાત તેડાવી; તેડ્યા  કુળગુરુને  પણ  પ્રીતે,  ચૌળ  કરમ  કરાવા  સુરીતે.2 દિશા  દક્ષિણમાં  ગાઉ  ચાર,  નદી  મનવર  છે  જેહ  ઠાર; મખોડા  તીર્થમાં  તહાં  જઇને,  ચૌળ  કર્મ  કર્યું  રાજી  થૈને.3 ઘેર આવીને સૌને જમાડ્યા, ઘણા દ્વિજને સંતોષ પમાડ્યા; સૌની સરભરામાં રહ્યાં માય, ભુલ્યાં પુત્રની સંભાળ ત્યાંય.4 રહ્યો બે ધડી દિવસ તે જયારે, આવી બાળક મંડળી ત્યારે; વયે  કોઇ  કિશોર  કુમાર,  તેડ્યા  શ્રીપ્રભુને  કરી  પ્યાર.5 રમતાં  રમતાં  ગયાં  પુરબાર,  દિશા  પૂર્વના  બાગ  મોઝાર; એક  આંબાના  વૃક્ષને  તળે,  બાળકૃષ્ણ  બેસાર્યા  તે  પળે.6 ગયાં તરુવરનાં ફળ લેવા, જમ્યાં આંબુ જાંબુ આદિ મેવા; લાગ્યાં રમવાને બાળ સમસ્ત, થયો એ સમે આદિત્ય અસ્ત.7 ઉપજાતિવૃત્ત :- એવા સમામાં ખળ કાળિદત્ત, સ્ત્રીને કહે વાત થઇ પ્રમત્ત; હું આજ જાઉં હરિકૃષ્ણપાસ, નિશ્ચિત તેનો કરી આવું નાશ.8 નારી કહે હે પતિ પ્રાણનાથ !  જીતે ન કોઇ હરિકૃષ્ણસાથ; છે આપણે ઘેર ઘણી સમૃદ્ધિ, તે ભોગવો એવી તજી કુબુદ્ધિ.9 બેઠાં જવા આ ગજ બાજ રાજ, બેઠાં જવા સૌ સુખસાજ લાજ; હે સ્વામી ચેતો ચિત્તમાં ન ચૂકો, માનો કહ્યું મારું મમત્વ મૂકો.10 જજો ભલે આ ગજ બાજ રાજ, જજો ભલે સૌ સુખસાજ લાજ; ભલે કદી આયુષ થાય ટૂંકું, તથાપિ […] read more