પૂર્વછાયો:-
ભૂપ અભેસિંહ સાંભળો, ચારુ કથા ધરીને ચિત્ત;
ઐશ્વર્ય આત્માનંદનું, સંભળાવું સ્નેહ સહિત. 1
ચોપાઈ:-
ગામ મેખાટીંબી મોઝાર, આત્માનંદ રહે કરી પ્યાર;
થયા આહિર શિષ્ય અનેક, રહે આજ્ઞા વિષે ધરી ટેક. 2
ગામ ધ્રાફા વિષે એક કાળે, કર્યો મેળો મોટા પંથવાળે;
લખી કંકોતરી ગામોગામ, તેમાં આહિર તેડ્યા તમામ. 3
વળી એમ લખ્યું તેહમાંય, સગા સ્નેહીને લાવજો ત્યાંય;
ત્યારે આહિરોયે મળી આવી, આત્માનંદને વાત સુણાવી. 4
સ્નેહી સહિત તેડાવ્યા છે અમને, સાચા સ્નેહી તો ગણિયે તમને;
તમે આવશો સહિત સમાજ, મેળે તોજ જશું અમે આજ. 5
ગુરુજી કહે આવશું અમે, જવા તત્પર થાઓજી તમે;
સુણી આહિર સર્વ સિધાવ્યા, આત્માનંદજીને સાથે લાવ્યા. 6
વાલબાઇ અને હરબાઇ, મેળો જોવા ચાલ્યાં હરખાઇ;
મુકતાનંદ અને જુકતાનંદ, બેયને કહે આત્માનંદ. 7
મતવાદી જગતમાં જેહ, કરે છે દ્વેષ આપણો એહ;
મેળામાં જાશું આપણે જયારે, અતિ કરશે અવિદ્યા તે ત્યારે. 8
માટે આપણે વેશ છુપાવો, સારો ક્ષત્રિનો વેશ બનાવો;
કોઇ ઓળખે નહિ એમ કરવું, પછી આહિર સાથે વિચરવું. 9
એવાં વચન કહી મરમાળાં, પેજાર્યા ધોતિયાં લાંબાં પનાળાં;
રુડી રેશમની કોર રાજે, અંગે અંગરખાં મોટાં છાજે. 10
જામનગરનાં જરિયાનવાળાં, માથે ધોતિયાં બાંધ્યાં રુપાળાં;
ઢાલો તલવારો પણ ધરી લીધિ, ધારીબરછિયો પણ ભલી વીધિ. 11
જુગતાનંદ ને મુકતાનંદ, આતમાનંદ સ્વામી સ્વછંદ;
થયા ઘોડલે તે અસવાર, મળી ચાલ્યા આહિર મોઝાર. 12
આવ્યા એવી રીતે ધ્રાફા ગામ, દીઠી મંડળિયો ઠામેઠામ;
ખડતાળ મૃદંગ બજાવે, નરનારી મળીને ત્યાં ગાવે. 13
કોઇ તો સખી થઇને નાચે, નરનારિયો નિર્ખીને રાચે;
કોઇ તો એકતારો બજાવે, સ્વર ઉંચેથી સાવળ્યો ગાવે. 14
જનમાં જન્મ સાહેબ લેશે, બાવો કાંકરિયે દેરા દેશે;
એવી વાત ભવિષ્યની ગાય, તેનો મર્મ નહીં સમઝાય. 15
ગામ પાદર તંબુ છે તાણ્યા, મળ્યા લોક હજારો અજાણ્યા;
કોઇ પાઠ પૂજા આદરે છે, કોઇ તો જયોત પ્રગટ કરે છે.16
એક પંગતે બેસીને ખાય, જાતિભેદ જુદો ન જણાય;
નર નારીની ભીડ ભરાય, કૈંકનાં અંગ તો કચરાય. 17
અડકે પરપુરુષનાં અંગ, તેથી થાય પતિવ્રત ભંગ;
દિસે બાવાના કયાંઇ અખાડા, ગાંજા ભાંગ્યના ઊડે ધુમાડા. 18
તેના જેવા તે તો ભળી જાય, ધર્મવાળાથી તો ન ભળાય;
સ્વામી ઉતર્યા જોઇ એકાંત, પડી તે થકી લોકોને ભ્રાંત. 19
કહે કોઇ આવ્યો બ્રહ્મી બાવો, નોય તેહ વિના ધર્મ આવો;
બોલી ચાલી અને રીત ભાત,બ્રહ્મી બાવાની છે સાક્ષાત.20
ગાંજો ભાંગ્ય કશું નથી પીતા, રહે નારીના તન થકી બીતા;
આખા વિશ્વ વિષે એવો કોય, બ્રહ્મી બાવા વિના નવ હોય.21
માટે કાંઇ ઉપાય કરાવો, એને આંહિથી કાઢી મુકાવો;
નાખશે ભૂરકી એ જરૂર, કૈંકને કરશે ગાંડાતૂર. 22
અસંતમાં સંત છાના ન રહે તે વિષે :- ઉપજાતિવૃત્ત:-
જો હંસ બેઠા બગમધ્ય હોય, છુપાવતાં છુપી રહે ન તોય;
આહાર જુદા થકી ઓળખાય, મોતી મરાળો બગ મત્સ ખાય.23
બેસે કદી કોકિલ કાગ સંગે, જણાય જોતાં સરખાં જ અંગે;
ઉચ્ચાર જયારે મુખથી કરાય, કોકીલ ને કાગ જુદાં જણાય.24
જો કાચકેરા કડકા અનેક, તે માંહી હીરો કદી હોય એક;
પડે પછી તે નજરે ઘણાની, હીરા તણી જોત રહે ન છાની. 25
તપસ્વિનો વેષ નરેશ ધારે, જો ચોળીને ખાખ જટા વધારે;
ભલે કદી કોપિન હોય વાળી, જણાય તોયે જન ભાગ્યશાળી. 26
અસંતના મંડળ માંહી સંત, બેસે જઇને કદી જ્ઞાનવંત;
જુદા જ તે આચરણે જણાય, છાના રહે તો પણ ઓળખાય.27
ચોપાઈ:-
આત્માનંદે છુપાવ્યો છે વેશ, પણ ધર્મ છુપે કેમ લેશ;
આચરણ જુદાં જોઇને એહ, લોકે જાણ્યા બ્રહ્મી બાવો તેહ. 28
ગભરાટ ઉઠ્યો મેળે આખે, રખે નરને ગાંડા કરી નાંખે;
પછી મેળાના ધણિયે વિચારી, આત્માનંદને વાત ઉચ્ચારી. 29
સંપ્રદાયથી છો તમે ન્યારા, તમે સૌની નિંદા કરનારા;
ગાંજો ભાંગ્ય પિતા નથી તમે, વળી રીત અમારી ન ગમે. 30
અમે તમને નથી જ તેડાવ્યા, વણ તેડ્યા તમે કેમ આવ્યા ?
હવે સામે મોઢે પાછા જાઓ, વણઅર્થે ફજેત ન થાઓ. 31
આત્માનંદ કહે સુણો તમે, વણ તેડ્યા આવ્યા નથી અમે;
આ છે આહિર શિષ્ય અમારા, આવ્યા તે પર પત્ર તમારા. 32
સગા સ્નેહિને લાવજો સાથે, તમે એવું લખ્યું હતું હાથે;
સાચા સ્નેહિ તો અમને ઠરાવ્યા, તેથી સાથે તેઓ તેડી લાવ્યા. 33
મેળો વેરાશે ત્યારે જ જાશું, શીધું નહિ દ્યો તો ગાંઠનું ખાશું;
હવે ઝાઝું ન બોલશો તમે, નહિ માનિયે કાંઇયે અમે. 34
એવું સાંભળીને ઉઠી ગયા, ગુરુ શિષ્ય ઘણા ભેળા થયા;
ઘણી ધૂળની ફાંટો ભરાવી, સ્વામી ઊપર આવી નંખાવી. 35
કોઇ દૂરથી કાંકરા મારે, કોઇ તો હુરેહુરે ઉચ્ચારે;
આહિરોયે ત્યાં તરવારો તાણી, બોલ્યા આતમાનંદજી વાણી. 36
કોઇ ઉપર ઘાવ જે કરશે, ગુરુદ્રોહી વચનદ્રોહી ઠરશે;
આપણે સહેવું અપમાન, ભાળી રીઝે તેથી ભગવાન. 37
કહે વર્ણી અભેસિંહરાવ, હતો આહિરોને ઉર ભાવ;
મોટા પંથિને જાણતા સારા, તેને દેખાડવાને નઠારા. 38
મેળે આવ્યા હતા મહારાજ, ગુણ દોષ દેખાડવા કાજ;
ચાલ્યા આહિરો રીસાઇ જયારે, આત્માનંદ ચાલ્યા સંગ ત્યારે. 39
અધ ગાઉ ગયો તેહ વ્રાત, થયો મેળા વિષે ઉતપાત;
આવ્યો વંટોળિયો ચડી એક, ઉડે ધૂળ ને પથરા અનેક. 40
વાય વાયુ મહા વિકરાળ, જાણે આવ્યો પ્રલયનો કાળ;
દેરા તંબુ તે ઉડ્યા આકાશ, જાણે ઉડી પડાઇ ચોપાસ. 41
ઘણા પથરા આકાશથી પડે, ભાંગ્યાં કૈંકનાં માથાં તે વડે;
વળી ભાંગિયાં કૈંકનાં અંગ, ખડતાળ ને ભાંગ્યાં મૃદંગ. 42
ભાંગ્યા મંજિરા ને એકતારા, બુમો પાડે ત્યાં બાવા બિચારા;
કૈંક બાવાના ભાંગિયા કૂલા, પગ ભાંગ્યાથી કૈં થયા લૂલા. 43
કૈંની આંખ્યમાં ધૂળ ભરાઇ, રામકીને કેજા કહાં ગઇ માઇ ?
હિંદુસ્તાની બોલે કોઇ આમ, એસા કયા હુવા ઓ મેરે રામ ? 44
કૈંક રામકિયો રડ વડે, કૈંક બાવાનાં છોકરાં રડે;
નરનારી કરે નાસાનાસ, સૌને અંતરે ઉપજયો ત્રાસ. 45
જયોત જયોતને ઠેકાણે રહી, પાટપૂજા પૂરી થઇ નહી;
રાંધ્યાં ધાન થયાં ધૂળધાણી, પીવા નવ મળ્યું કૈંકને પાણી. 46
ભૂખ્યા તરશ્યા ગયા લોક ભાગી, વળી બોલિયા કૈંક વૈરાગી;
બ્રહ્મીબાવો જાણે જાદુ વિદ્યા, માટે એણે કરી આ અવિદ્યા. 47
આત્માનંદજી ત્યાંથી સિધાવ્યા, દેશ બાબરિયાવાડે આવ્યા;
કર્યો રામપરામાં વિરામ, ઘણા શિષ્ય કર્યા તેહ ઠામ. 48
પૂર્વછાયો:-
વિચરી નાઘેર દેશમાં, આતમાનંદે ઠામોઠામ;
પોતાના શિષ્ય ઘણા કર્યા, જઇ જઇને ગામોગામ. 49
રહેવાસી રાજકોટના, શેઠ માવજી ડોસો કુંભાર;
આત્માનંદને તેડવા, ગયા નાઘેર દેશ મોઝાર. 50
તેડીને વળતા આવિયા, નાના મોટા માંડવા ગામ;
સાથે હરબાઇ વાલબાઇ, જુકતાનંદ મુકતાનંદ નામ. 51
શેલડીના એક વાઢમાં, જઇ બેઠો સર્વ સમાજ;
વાઢના ધણિયે જાણિયું, આ તો બ્રહ્મી બાવો આવ્યો આજ. 52
બીક લાગી એને બહુ, નાંખી ભૂરકી હરશે ભાન;
જાઓ અમારા વાઢથી, એમ કહી કર્યું અપમાન. 53
આત્માનંદજી ઉચ્ચર્યા, આ છે વિશ્વપતિનો વાઢ;
બેઠા મુસાફર છે બીજા, કેમ અમને અહીંથી કાઢ્ય ? 54
વળી વદે ધણી વાઢનો, તમે જાદુગરા છો જરુર;
ગાંડા કરો છો લોકને, માટે આંહિ થકી જાઓ દૂર. 55
આત્માનંદ ઉઠી ચાલિયા, સાથે લઇ પોતાના જન;
નીરનું નેહેરું આવિયું, ત્યાં કરવા રહ્યા મજજન. 56
જે વાઢમાંથી નીસર્યા, તેમાં ફરતો હતો એક કોજાલ;
વાઢધણી જાણતો હતો જે, સારો ઉતરશે ગોળ. 57
રસ રેલાઇ ચાલિયો, જેમ કોસનો ચાલે પ્રવાહ;
કાંઇ ન ઉતરે કુંડીમાં, કરી જોયા ઉપાય અથાહ. 58
આવિયો એક અતીત ત્યાં, જંત્રમંત્ર તણો જાણનાર;
જીભનું શોણિત છાંટિયું, કર્યા ધૂપ ને ધ્યાન અપાર. 59
તો પણ અર્થ સર્યો નહીં, ત્યારે અતીત બોલ્યો એહ;
જેનો તમે અપરાધ કર્યો, કોઇ મોટા પુરુષ તો તેહ. 60
માંગો અનુગ્રહ એહનો, જઇ પ્રેમે કરીને પ્રણામ;
તે કરશે કરુણા ઘણી, તોજ થશે તમારું કામ. 61
વાઢ તણા તે કણબિયે, પછી જઇ આત્માનંદ પાસ;
કર જોડી વિનતિ કરી, કહ્યું ટાળો અમારો ત્રાસ. 62
અમે ન તમને ઓળખ્યા, આપ મોટા પુરુષ છો આજ;
જે અપરાધ અમે કર્યો, તે માફ કરો મહારાજ. 63
કુંડીમાં રસ પડતો નથી, કરી જોતાં કોટિ ઉપાય;
કૃપા કરો કરુણાનિધિ, રસ કુંડી વિષે તો ભરાય. 64
અવર માંગું એટલું, મારે ઘેર રહો ચાર માસ;
કલ્યાણ કરવા આવિયા, અને હું છું તમારો દાસ. 65
આગ્રહ અતિ જોઇ એહનો, એક માસ વસ્યા તેને ઘેર;
રસ કુંડીમાં ઉતર્યો, થઇ અધિક લીલા લેર. 66
આતમાનંદને ઉતરવા, તેણે જગ્યા કરાવી ત્યાંય;
કોઇક અવસરે આવીને, સ્વામી ઉતરતા તેમાંય. 67
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત:-
મહતપુરુષ અત્ર દેહધારી, વિવિધ પ્રકાર વિવેકથી વિચારી;
દુરમતિ હરિ આત્મજ્ઞાન દે છે, ભવજળ પાર મુમુક્ષુને કરે છે.68
ઈતિ શ્રીવિહારીલાલજી આચાર્યર્વિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે આત્માનંદસ્વામી- ઐશ્વર્યકથનનામા પંચદશો વિશ્રામઃ ।।15।।
