પૂર્વછાયો:-

સાત શાણા સતસંગીને, રામાનંદે પૂછી જે વાત;

ઉત્તર આપ્યા અનુક્રમે, તે સુણો અભેસિંહ ભ્રાત. 1

ચોપાઈ:-

બોલ્યા પ્રથમ તો ભટ મયારામ, જહાં આદરિયે મોટું કામ;

ત્યાંના રાજાની લઇયે સહાય, સારો પ્રથમ તો એજ ઉપાય.2

નૃપનું મન હોય જો ખોટું, તો ત્યાં કામ આદરિયે ન મોટું;

ચોકી પેરા તણો બંદોબસ્ત, તે તો રાજાનું કામ સમસ્ત. 3

જગ્યા જોઇએ વાવરવાને ઘણી, તે તો આપે તે ગામનો ધણી;

તંબુ રાવટિયો અને દેરા, આપે એવા એ બાબ ઘણેરા. 4

હોય અધિપતિ જો અનુકૂળ, મહાસુખનું તે જાણવું મૂળ;

પુરપાળને પ્રથમ બોલાવો, આગેવાન તો એને ઠરાવો. 5

કર્મકાંડી દ્વિજોને તેડાવો, માંડવાનું મુહૂર્ત કરાવો;

વિપ્ર વરુણ કરીને બેસારો, જપે જપ જેમ શાસ્ત્રનો ધારો. 6

સતસંગી સારાસારા જેહ, તેડાવો ને આગળથી જ તેહ;

તેને માટે કરાવા રસોઇ, તેડાવો વળી બાઇયો કોઇ. 7

મને જે જે ભળાવશો કાજ, તે હું તરત કરું મહારાજ;

તન તમ અરથે જ છે ધર્યું, કદી આળસ અલ્પે ન કરું. 8

મયારામજીની સુણી વાત, રામાનંદ થયા રળિયાત;

કહ્યું ભટ છો તમે ધન્ય ધન્ય, તમે તો સતસંગી અનન્ય.9

પછી બોલિયા પર્વતભાઇ, સુણો વાત અહો સુખદાઇ;

ઘણા સામાનના ગંજ હોશે, ઘણાં ગાડાં ને બુંગણ જોશે. 10

આસપાસના ગામમાં જૈને, કહો તો લાવું તત્પર થૈને;

બધા સંઘ જમાડવા સારુ, ઘૃત લાવિયે જઇને ઘરારુ. 11

મારું તન મન ધન છે જેહ, તમને અરપણ કર્યું તેહ;

સ્વામી ચિંતા ન ધરશો ચિત્ત, ખરી વાત કહું છું ખચીત.12

રામાનંદ કહે હરખાઇ, ધન્ય ધન્ય છો પર્વતભાઇ;

જેમ પર્વત અચળ ગણાય, તેમ અચળ તમે ભકતરાય. 13

ભીમભાઇ બોલ્યા ધરી ભાવ, કરો આપણે એવો ઠરાવ;

હરિજન જે રહે છે આ ગામ, તેને સોંપો જુદાં જુદાં કામ. 14

પોતપોતાના કામમાં ચિત્ત, તેથી રાખશે સર્વ ખચીત;

ગાદલાં ગોદડાં ને પલંગ, જોશે એવાં તો અગણિત નંગ.15

ગામોગામથી લાવવાં પડશે, જઇ લાવિયે તો ઘણાં જડશે;

સતસંગી સરવ છે એવા, અતિશે જ વખાણવા જેવા. 16

આપ જે જે બતાવશો કામ, તે તો કરશે તરત તે ઠામ;

અમે પણ રહી આપની પાસ, કામમાં નહિ કરિયે કચાશ. 17

તમ અર્થે ધર્યો છે આ દેહ, એમાં લેશ નથી જ સંદેહ;

સુણી સ્વામી બોલ્યા કરી હાસ, ભીમભાઇ તમોને સાબાશ. 18

તમે છો અતિ ઉત્તમ ભકત, દેહ ગેહ થકી છો વિરકત;

આવા ઉત્સવમાં ઠામઠામ, તમ જેવાનું પડશે જ કામ. 19

બોલ્યા શેઠ ત્યાં ગોવરધન, ભાતભાતનાં લાવિયે અન્ન;

લાવી ભરિયે મોટા કોઠાર, નવ ખરચતાં ખૂટે લગાર. 20

ખાંડ સાકર ને ધૃત ગોળ, ખૂબ લાવિયે તે કરી ખોળ;

આપ મોકલો ત્યાં મારે જાવું, જૈને લંકા થકી માલ લાવું. 21

સસ્તો ને સારો લાવીશ માલ, નહીં કરું કોઇને દલાલ;

માલ વધશે તે તો વેચી દેશું, ઘણો લાભ તેમાંથીયે લેશું. 22

અમે વાણિયા એવું આદરિયે, મળે લાભ તેવું કામ કરિયે;

કરકસરથી કરિયે કામ, સારું દિસે ને ઉગરે દામ. 23

માલ બગડે નહીં તલભાર, એવી રાખીશ ખબર અપાર;

લખી રાખવા ખર્ચ પેદાશ, લખનારા રાખીશ મુજ પાસ.24

રામાનંદજી બોલ્યા વચન, શેઠ ગોવરધન તમે ધન્ય;

ધન્ય ધન્ય છે બુદ્ધિ તમારી, તમે આપી સલાહ છે સારી. 25

પછી બોલિયા હીરજીભાઇ, સુણો સદ્ગુરુજી સુખદાઇ;

રાજરીતિ તો હું કાંઇ જાણું, આવ્યું ઉપયોગ કરવાનું ટાણું. 26

જન આવશે આબરુદાર, તેની સરભરા હું કરનાર;

સારાસારા ઉતારા શોધાવો, કેને કયાં દેવો તેહ ઠરાવો. 27

કેમ કરવું કેનું સનમાન, તેનું છે મને પૂરણ જ્ઞાન;

રાખી જાણું છું હું સૌને રાજી, તજો ચિંતા તે માતપિતાજી.28

ભૂખ તરશનું ભૂલીને ભાન, એજ કામમાં રાખીશ ધ્યાન;

સુણી બોલ્યા ગુરુ સુખદાઇ, ધન્ય ધન્ય છો હીરજીભાઇ.29

ભલે બુદ્ધિ દયાળુયે દીધી, તમે આજ સુફળ સર્વ કીધી;

રામદાસજી બોલિયા વાણી, મારી વાત સુણો સ્નેહ આણી.30

ઘણો આવશે સંત સમાજ, કૈંક કરશે તે મન ધરી કાજ;

સદગુરુઓ દેશે ઉપદેશ, તેથી સતસંગ વધશે વિશેષ. 31

થશે આસન તે કિયે ઠાર, કરી રાખવો તે નિરધાર;

કહો ભંડાર તે કયાં કરાશે ? મોટી પંગતો તે કયાં સમાશે ? 32

દિસે શ્રદ્ધા જે સાધુની સારી, કરો એવા ભલાને ભંડારી;

મતવાદીયો પૂછશે આવી, દેશું તેને અમે સમજાવી. 33

વળી આપની આજ્ઞા પ્રમાણે, કરશું અમે કામ તે ટાણે;

તજયો છે અમે સંસાર જેહ, તમને રાજી કરવાને તેહ. 34

રામાનંદ બોલ્યા કરી હાસ, ધન્ય ધન્ય તમે રામદાસ;

તમે અક્ષરધામના મુકત, તમે છો મહા ઐશ્વર્ય યુકત. 35

મુકતાનંદ કહે મહારાજ, મારી વાત સુણો હવે આજ;

મોટા મોટા હરિભકત જેહ, રાખો પ્રથમ તેડાવીને તેહ. 36

અંગના માણસો વિષે :- ઉપજાતિવૃત્ત:-

જે કામમાં હોય મનુષ્ય સારાં, તે કામ તો સિદ્ધ સદા થનારાં;

ખામી જણાવા કશિયે ન દેય, સારા જનો ઢાંકણરૂપ છેય. 37

સ્વદેહને તોડી કપાસ જેમ, સદૈવ ઢાંકે પરકાય તેમ;

સારા જનો સંકટ આપ પામી, ઢાંકે સદાકાળ પરાઇ ખામી.38

સામાન જો હોય કદી અમાપે, તથાપિ નાદાન અકીર્તિ આપે;

સામાનની જો કદી ખોટ આવે, સારા જનો સારું કરી બતાવે. 39

સ્વઅંગનાં માણસ જો ન હોય, ન કીર્તિ આવે ધન હોય તોય;

ભલે ધણેરાં ખરચે જ દામ, ન થૈ શકે મોટું કદાપિ કામ. 40

નાણાં વડે શત્રુ નહીં જીતાય, નાણાં વડે રાજય નહીં રખાય;

કરી શકે યજ્ઞ નહીં જ કોય, સ્વઅંગનાં માણસ જો ન હોય.41

બીજા જનો ભોજનકાજ આવે, જમી રમીને સુખથી સિધાવે;

તેના થકી કામ નહીં કરાય, સ્વઅંગના માણસથી જ થાય.42

વિવાહકાળે સમશાન કાળે, મોટે વરે કે રિપુ વેર વાળે;

થૈ અંગપીડા અતિ જેહ ઠામ, ત્યાં અંગના માણસનું જ કામ. 43

ચોપાઈ:-

માટે સત્સંગી જે સારા સારા, પ્રીતિ તમમાં પુરી રાખનારા;

ધર્મવાળા ને વિશ્વાસયોગ, જેને આળસનો ન સંયોગ. 44

વ્યવહારમાં ધર્મમાં ડાહ્યા, હોય આબરુદાર ગણાયા;

એવા એવાની ખોળ કરાવો, તેને આગળથી જ તેડાવો. 45

મુકતાનંદની સાંભળી વાણી, રામાનંદ બોલ્યા હેત આણી;

સ્વામી બુદ્ધિ તમારી છે ધન્ય, તમ જેવા ડાયા નહિં અન્ય.46

સર્વ સંતમાં મુખ્ય છો તમે, એવું અંતરે જાણિયે અમે;

વળી બોલ્યા ગોવર્ધનભાઇ, કહું નામ વણિકનાં હું ગાઇ.47

એટલા સતસંગી જો આવે, સીધું સામાન તો સદ્ય લાવે;

માંગરોળમાં કેવળરામ, માવજી તથા વાસણ નામ. 48

દેવકરણ તથા રામચંદ્ર, મૂળચંદ નથુ સૂરચંદ;

દામોદર હરજી ને મેઘજી, કુરજી તથા જાણો રતનજી. 49

માણાવદરના શેઠ ભાણો, બીજા જાદવજી એક જાણો;

પરશોતમ પોરબંદરના, બીજા તો બાલાગામ અંદરના. 50

જેનું આણંદજી એવું નામ, નાંયો શેઠ છે અજાવ્ય ગામ;

ઝાંઝમેરમાં ખીમજી જેઠો, પાડોદરમાં ઓધવજી છે બેઠો. 51

કાળવાણીમાં જેઠો ને ધેલો, જીવરાજ વળી છે રહેલો;

જુનાગઢમાં છે વીરજી જેહ, ચાંપશી ને મંગળજી તેહ. 52

જાળીયાના અમરશી જાણો, ડેરડીના લાધો પરમાણો;

વળી ખીમો ને રૂપશી ત્યાં છે, શેઠ રાધવ ગોંડળમાં છે. 53

ધારીમાં ધનો ઉદ્ધવ રહે, નાથો વસતો જીરામાં કહે;

ગુંદાળાના આણંદજીભાઇ, બીજા કર્મશીની છે ભલાઇ. 54

જૂઠો ડોસો તથા હંસરાજ, ગામ બંધિયામાં વસે આજ;

કહ્યાં બીજાનાં પણ બહુ નામ, આવે એટલા તો સરે કામ. 55

વસ્તુ વેચાતી તે લાવી જાણે, તેને વેપારી સર્વે વખાણે;

એ તો મોટા છે આબરુદાર, વળી સત્ય ધરમ ધરનાર. 56

પછી તેઓને તેડવા કામ, મુકયાં માણસ તે ગામોગામ;

પછી બોલિયા પર્વતભાઇ, રામાનંદ સુણો સુખદાઇ. 57

કણબી વિના પૈડું ન રડે, કામ કણબી વડે પાર પડે;

બીજા હારીને બેસે જે ઠામ, કણબી તે કરી શકે કામ. 58

પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત:-

સુણ નરપતિ રાજનીતિવેત્તા, કણબી પવિત્ર જહાં જહાં રહેતા;

પરવત ઉચર્યા સુનામ જેહ, પુનિત કથા તુજને કહીશ તેહ. 59

ઈતિ શ્રીવિહારીલાલજીઆચાર્યર્વિરચિતે હરિલીલામૃતે ચતુર્થકલશે અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે શ્રીહરિપટ્ટાભિષેક આરંભનામા એકવિંશતિતમો વિશ્રામઃ ।।21।।