પૂર્વછાયો :-
મારે કરી આવે મૂરછા, પડે પ્રાણી પૃથવી મોઝાર ।।
સંકટમાં સંબંધી સંભારી, પાપી કરે પોકાર ।। ૧ ।।
કિયાં ગયાં મારાં કુટુંબી, કિયાં ગઈ મૃગાનેણી નાર ।।
કિયાં ગયા ભાઈ ભગિની, કિયાં ગયો પુત્ર પરિવાર ।। ૨ ।।
કિયાં ગયું ધામ ધરતી, કિયાં ગયાં અન્ન ધન માલ ।।
આ સમે કામ કોયે ન આવે, મારા જોઈ આવા હાલ ।। ૩ ।।
એમ કહી કહી કર ઘસે, રુવે ભૂખ્યો તરશ્યો તેહ ।।
માથે ભય જમરાણનો, તેણે થરથર ધ્રૂજે દેહ ।। ૪ ।।
જેને અર્થે અતિ ઘણો, કરતો અધર્મ આઠું જામ ।।
તે તો ત્યાંનાં ત્યાં રહ્યાં, મારે કોઈ ન આવ્યાં કામ ।। ૫ ।।
માત તાત ભાઈ ભગિની, સુત કલત્રને કાજ ।।
કર્યા કર્મ વિકર્મ કંઈ, તે ભોગવવાં પડ્યાં આજ ।। ૬ ।।
એને અર્થે આયુષ્ય ખોઈ, જોઈ નહિ વિચારી વાત ।।
સંબંધીના સુખ કારણે, કર્યાં કપટ દગા ઘાત ।। ૭ ।।
નીચ માણસની સંગત્યે, કર્યાં અઘ અમોઘ અપાર ।।
કુશળ રહેવાનું કયાં થકી, ખરી ખાવા રહી માર ।। ૮ ।।
ચોપાઈ :-
તેને કિંકર કહે છે ભાઈ, એને સંભારે શું થાય આંઈ ।।
કર્યાં કર્મ તેં ધર્મને ત્યાગી, મેલી સુખ દુઃખ લીધું માગી ।। ૯ ।।
આવ્યું સર્વે મળી તારે સાથે, જે જે કર્યું છે તેં તારે હાથે ।।
તે તો વે’વું પડશે આ વાટે, કોઈ ભોગવે નહિ કેને સાટે ।।૧૦।।
તું જાણતો નહોતો મન તારે, જાવું થાશે આ મારગે મારે ।।
તિયાં ખરચી ખાવાને કાજ, સજયો એવો તેં કેમ સમાજ ।।૧૧।।
હસી હસી કીધાં જે પાપ, રોઈ રોઈ ભોગવો તે આપ ।।
એમ કહીને આપે છે માર, તેણે પ્રાણી કરે છે પોકાર ।।૧૨।।
દુઃખ દરિયા સમ ઊલટ્યાં, સુખશાંતિ તો સરવે મટ્યાં ।।
કરે કિંકર બહુ કંકાસ, નાખી કોટ માંહી કાળપાસ ।।૧૩।।
દિયે ફાંસી ફડફડે પ્રાણી, બોલી ન શકે મુખથી વાણી ।।
થંભી આંખ્ય રહે તિયાં થીજી, એમ માર દિયે જમ ખીજી ।।૧૪।।
એમ કરતાં દોઢ માસ થાય, ત્યારે સૌરીપુરે પ્રાણી જાય ।।
તેનો રાજા છે નામે સૌવરી, ગમે તેવું રૂપ લિયે ધરી ।।૧૫।।
મહાવક્રને અતિ અટારો, દેખી પ્રાણીને આવે કંપારો ।।
ભૂંડું મુખ અતિ ભયકાર, ખાય માંસ લોહીનો પીનાર ।।૧૬।।
એની વાણી શ્રવણે સાંભળતાં, બંધ છૂટી જાય જો વળતાં ।।
થાય પેશાબ ને પેટ છૂટે, તીખી નજરે મારવા તૂટે ।।૧૭।।
કહે લાગ અમારો તું આપી, પુર બા’ર તું નીસર પાપી ।।
લાગ લેશું દેશું ત્યારે જાવા, ખૂબ લેશું તું પાસેથી ખાવા ।।૧૮।।
પછી શ્રાદ્ધ ત્રણ પક્ષ તણું, આપ્યું હોય કેડે થોડું ઘણું ।।
કરે તેના પછી ત્રણ ભાગ, આપે તેમાંથી તેહને લાગ ।।૧૯।।
બીજા બહુ આવી ભરે બચકાં, તેણે કરી દિયે છે ડચકાં ।।
મુવો મુવો ગયો જાણ્યું શ્વાસ, ન રહી ઊગરવાની આશ ।।૨૦।।
એવો અચેત થયો અપાર, નિત્ય નવો ન સે’વાય માર ।।
બેશુદ્ધ માંય બોલી ન શકે, એમ કાઢે છે એ પુર થકે ।।૨૧।।
પછી ત્યાંથી ચાલે નિરધાર, દક્ષિણ દ્વારેથી નીસરે બા’ર ।।
સંગે કિંકર કરે સંતાપ, તપે ઉપર અત્યંત તાપ ।।૨૨।।
વાટે આવે છે વિકટ વન, તેને કાંટે કરી ફાટે તન ।।
અસિપત્ર વન એનું નામ, તેણે વીંટ્યું છે વરિંદ્ર ગામ ।।૨૩।।
તિયાં જમના દૂત પરાણે, એહ કાંટા પર નાખીને તાણે ।।
આંકડિયાળા ને અતિ અણી, તેણે ત્વચા ફાટે તનતણી ।।૨૪।।
તેમાં નીસરે રુધિર ધારુ, દેખી આવે ત્યાં પંખી હજારું ।।
લોહ ચાંચવાળા પંખી લાખું, તે તો તોડી ખાય તન આખું ।।૨૫।।
સંગે કિંકર તે ખાય કાપી, તેની પીડામાં પીડાય પાપી ।।
ભેળા ચાલનારનું એ ભાતું, પામે કષ્ટ કહ્યું નથી જાતું ।।૨૬।।
એને કાપી ખાય જમ સાથ, પાછો સાજો કરે ફેરી હાથ ।।
એમ ન કરે જો જમરાણ, તો ન પોં’ચે પંડ નિરવાણ ।।૨૭।।
એમ ભોગવે છે દુઃખ ભારી, પડી જાય છે પૃથવીએ હારી ।।
એમ હમેશ થાય હેરાણ, પેરે પેરે પીડે જમરાણ ।।૨૮।।
બીજે માસે આવે છે એ શે’ર, જેના રાજા પ્રજાને નહિ મે’ર ।।
સો સો શ્વાન સામટાં લઈ સંગે, વળગાડે છે પ્રાણીને અંગે ।।૨૯।।
ફાડી ખાય છે પાપીનું તન, તેને દુઃખે કરે છે રૂદન ।।
તેને કહે છે જમના કિંકર, પાપી નો’તો તુંને કેનો ડર ।।૩૦।।
કર્યું પાપ પેટ ભરી પૂરું, કોઈ રીતે રાખ્યું નહિ અધૂરું ।।
એમ કહી દિયે ફટકાર, વળી આપે છે બહુ બહુ માર ।।૩૧।।
લઈ લાગ ને કાઢે છે બા’ર, દૂત લઈ ચાલે છે તે વાર ।।
તે તો દૂત સદા રહે સાથે, જેણે બાંધી લીધો છે બે હાથે ।।૩૨।।
કહે દૂત ભૂખ્યા થયા બહુ, આપ્ય ખાવા તો ખાઈએ સહુ ।।
ત્યારે જીવ કહે કયાં થકી દિયું, આપ્યું હોય તો આ વાટ લીયું ।।૩૩।।
નથી જમાડ્યા મેં વિપ્ર જન, નથી આપ્યું મેં સંતને અન્ન ।।
સારું ખાધું મેં ખૂણે સંતાઈ, હવે કયાંથી મળે અન્ન આંઈ ।।૩૪।।
પછી જમદૂત તેને જોઈ, ખાય માંસ ને પીવે છે લોઈ ।।
ખાઈ ધરાઈ ચકચૂર થઈ, બહુ ચલાવે છે માર દઈ ।।૩૫।।
ચાલતાં ચાલતાં દિનરાત, પામે દુઃખ ન કે’વાય વાત ।।
સંગે કિંકર તે કાળા કેર, જેને નહિ દયા મન મે’ર ।।૩૬।।
આળ્યે આળ્યે ઉગામે આયુધ, બહુ ધ્રૂજી થાય છે બેશુદ્ધ ।।
ત્યારે જીવ કહે જમદૂત, શાને ઠાલું કરો તમે તૂત ।।૩૭।।
કે દી પાપ કર્યું’તું મેં આવું, જેણે કરી નિત્ય માર ખાવું ।।
ત્યારે જમદૂત કહે જીવ જાણે, કહિયે પાપ કર્યાં જે જે ટાણે ।।૩૮।।
હતા પાસળે પંચ દેવતા, તે તો સરવે આવીને કહેતા ।।
તેની લખી રાખી છે એંધાણી, શીદ કે’વરાવે છે તું પ્રાણી ।।૩૯।।
તારા પાપને પ્રમાણે પાપી, નથી શકતા દંડ અમે આપી ।।
બહુ રીસ ચઢે છે તું પર, પણ મારી મારી થાકયા કર ।।૪૦।।
એમ કહીને ઝાલ્યો છે ગળે, મારી કૂટીને કર્યો આગળે ।।
એમ ચલાવે છે ચોંપે કરી, પડે લડથડે બહુ મારે કરી ।।૪૧।।
એમ કરતાં અઢી માસ થાય, ત્યારે ગાંધર્વપુરમાં જાય ।।
તેના દરવાણીને લાગ દઈ, પછી જાય રાજા પાસે લઈ ।।૪૨।।
મન ગમતો દઈ રાજા દંડ, પછી કાપે છે પાપીનું પંડ ।।
રાજા ને રાજાના શૂરવીર, ખાય માંસ ને પિયે રુધિર ।।૪૩।।
તેમાં નાવે કેને મને મે’ર, એવું અતિ નિર્દય એ શે’ર ।।
તેનો લાગભાગ સર્વે આપી, વળી પંથસર થાય પાપી ।।૪૪।।
સંગે કિંકર બહુ સંતાપે, નિત્ય પ્રત્યે નવાં દુઃખ આપે ।।
અતિ ચલાવે છે ઉતાવળો, આપી માર ને કરે આકળો ।।૪૫।।
ચાલી ચાલી ત્રણ માસ જાવે, ત્યારે શૈલાગમ પુર આવે ।।
તિયાં થાય છે પાણાની ઝડી, પડે પાપી ઉપર તડાતડી ।।૪૬।।
તેણે ભાંગે છે હાડ મુંડ હૈયું, પામે દુઃખ તે ન જાય કૈયું ।।
અંગોઅંગ ભાંગી ભૂકો થાય, કરે કોણ એ કષ્ટમાં સા’ય ।।૪૭।।
આપ્યું હોય છત્ર ઘર છાંય, તો થાય એ દુઃખ માંહી સા’ય ।।
વળી કેડે શ્રાદ્ધ કીધું હોય, ખાઈ ચાલે છે મારગે સોય ।।૪૮।।
થાય ચોથો માસ પૂરો જયારે, ક્રૂરપુરે પોં’ચે પ્રાણી ત્યારે ।।
ક્રૂરપુરનાં કષ્ટ કઠણ, લિયે લોહી માંસ એક મણ ।।૪૯।।
તેમાં ઓછું ન લિયે લગાર, આપ્યા વિના ન જવાય બા’ર ।।
શ્રાદ્ધ કરી આપ્યું હોય અન્ન, ભાવે જમાડ્યા હોય બ્રહ્મન ।।૫૦।।
તેહ પુણ્ય તણા ત્રણ ભાગ, કરી આપે છે જૂજવા લાગ ।।
કેડે રહે તેહ પોતે ખાઈ, પછી ચાલે છે ત્યાં થકી ભાઈ ।।૫૧।।
ચાલી ચાલી થાય ચકચૂર, તૈયે પ્રાણી પોં’ચે ક્રૌચપુર ।।
તિયાં દંડ દિયે છે અપાર, જિયાં જાય તિયાં મારે માર ।।૫૨।।
માગે ખાવા પીવા લોહી માંસ, તળે તનને કરી તપાસ ।।
મારો મારો ખાઓ સહુ મળી, લાવો અજગર જાય એને ગળી ।।૫૩।।
એમ કહે માંહોમાંહી સહુ, તેણે કરી પ્રાણી કંપે બહુ ।।
અતિ અતિશે વસમું લાગે, જે જે આવે તે ખાવાને માગે ।।૫૪।।
તે તો આપ્યું હોઈ કાંઈ વાંસે, ખાવા દેવાનું એટલું પાસે ।।
એવી વિપત્તિ છે એહ વાટે, કહે નિષ્કુળાનંદ તે માટે ।।૫૫।।
