પૂર્વછાયો :-
સંકટ કહ્યાં સોળે શહેરનાં, સંક્ષેપે કરી મેં મુખ ।।
પણ લખ્યાથી છે લાખઘણું, ભાઈ દંડતણું ત્યાં દુઃખ ।। ૧ ।।
સાચા સદ્ગુરુ સંતનો, અંગે લાગ્યો નહિ ઉપદેશ ।।
પાપે પૂરણ પાપિયો, લિયે સુખ કયાંથી લવલેશ ।। ૨ ।।
એમ જમદૂતે જોરે કરી, પંથ કરાવિયો બહુપેર ।।
વર્ષ વીત્યું એક વાટમાં, ત્યારે પોં’ચ્યો સંયમિની શહેર ।। ૩ ।।
શોભા સંયમિની શહેરની, વળી અતિ ઘણી છે અનુપ ।।
તેહ જ પાપી પ્રાણીને, દેખતાં થાયે દુઃખરૂપ ।। ૪ ।।
ચોપાઈ :-
પુણ્યવાન હોય કોઈ પ્રાણી, દેખે સંયમિની શોભાખાણી ।।
તેહ પુર તણું પરિમાણ, કહું સુણજો સહુ સુજાણ ।। ૫ ।।
શત જોજન લંબાઈ લૈયે, પહોળી પણ સો જોજન કૈ’યે ।।
કિલ્લો કનકનો તિયાં રાજે, શોભે ચાર સુંદર દરવાજે ।। ૬ ।।
એક સોનાનો બીજો રૂપાનો, ત્રીજો દ્વાર તાંબાનો છે માનો ।।
ચોથો લોઢાનો દરવાજો લૈયે, દ્વાર ચાર એ પુરીનાં કૈ’યે ।। ૭ ।।
તિયાં જેનાં જેવાં કર્મ હોય, તેવે દ્વારે જાય જીવ સોય ।।
ઉત્તર દ્વાર અનુપમ અતિ, તિયાં પુણ્યવાન કરે ગતિ ।। ૮ ।।
જિયાં રાજમાર્ગ ચૌટા શેરી, બહુ શોભાયે શોભે ઘણેરી ।।
મેડી મો’લ હવેલિયો શોભે, જોઈ પુષ્પ ઝાડ મન લોભે ।। ૯ ।।
મીઠી વાણીએ કરે પંખી રવ, શોભે ભૂમિ ત્યાં બહુ વૈભવ ।।
ધ્વજા પતાકા ત્યાં બહુ પેર, તે તો બાંધ્યાં ઘણાં ઘેરોઘેર ।।૧૦।।
રાજ દુર્ગદ્વાર સ્ફટિક મણિ, કનક કમાડે શોભે છે ઘણી ।।
વળી બ્રહ્માના પુત્ર જે બાર, શ્રવણ દેવતા બેઠા છે દ્વાર ।।૧૧।।
પિતૃગણ જે અગ્નષ્વાત્તાદિ, તેના ગોત્રપુરુષ સત્યવાદી ।।
તેણે આપી આશિષો જે ઈયાં, તેને ભાવે લઈ વસ્યા તિયાં ।।૧૨।।
તિયાં પુણ્યવાળો જીવ જાય, દેખે વિષ્ણુસમ ધર્મરાય ।।
હવે કહું અધર્મીની રીત, દેખે એ પુરી મહા ભયભીત ।।૧૩।।
એને લઈ આવે લોહ દ્વાર, મારે કરે કાયર પોકાર ।।
ભર્યો લોહ ગોખરુએ મારગ, તેહ ઉપર મંડાવે પગ ।।૧૪।।
મોટા શ્વાન સર્પ સિંહ ઘણા, મળે સામા એવા બિયામણા ।।
ગીધ ગજર્ય કવા ચીલ ચાર, કરે ઉલૂ શબ્દ ભયંકાર ।।૧૫।।
એવા શબ્દ સાંભળતાં કાને, ચાલ્યો જાય છે પાસે રાજાને ।।
રાજદ્વારે લોઢાનાં કમાડ, અતિ તીખા ખીલા અંગફાડ ।।૧૬।।
તેમાં તાણી જાય જમ જોરે, ફાટે તન ત્યાં પ્રાણી બકોરે ।।
પછી આવે છે રાજાને પાસ, દેખી રૂપ પામે પ્રાણી ત્રાસ ।।૧૭।।
રોષે ભર્યા અતિશે રિસાળ, દેખે ધર્મને મહા વિકરાળ ।।
સામું જોયું પણ નવ જાય, જોઈ જીવ કરે ત્રાય ત્રાય ।।૧૮।।
લીધો લોહતણો દંડ હાથે, જાણ્યું કોપી રહ્યા પાપી માથે ।।
અતિ આંખ્યો દેખે ભરી રીસે, લાંબા દાંત મુખબાર દીસે ।।૧૯।।
મોટી દાઢી લોઢા જેવું દેહ, દેખે પાપી રૂપ એવું તેહ ।।
એવા સૂર્યસુત ધર્મરાય, તેને પૂછ્યું દૂતે લાગી પાય ।।૨૦।।
અમે આવ્યા પ્રાણી એક લઈ, તેની આપો છો આગન્યા સઈ ।।
ત્યારે રાયે તે કરી વિચાર, પૂછ્યું ચિત્રગુપ્તને તે વાર ।।૨૧।।
કહો આ પ્રાણીનાં પુણ્ય પાપ, જોઈ ખાતું ને દિયો જબાપ ।।
ત્યારે પ્રધાન કે’છે સુણો રાય, એનાં પાપ કહ્યાં નવ જાય ।।૨૨।।
કો’તો સંક્ષેપે સૂચવું સ્વામી, એણે કર્યું જે નરતન પામી ।।
સુણ્યું શ્રવણે વિષયી ગાન, હરિકથામાં ન દીધા કાન ।।૨૩।।
રસિકપ્રિયા રસમંજરી, એવાં બહુ સાંભળ્યાં ભાવ ભરી ।।
નયણે નીરખી નારીનું રૂપ, કર્યાં નેત્ર તેમાં તદરૂપ ।।૨૪।।
કર્યો ત્વચાએ નારીનો સ્પર્શ, ગાયા જિહ્વાએ નારીના જશ ।।
નાસે નિત્ય કુવાસના લેતો, મુખે શ્રીકૃષ્ણ ભૂલ્યે ન કહેતો ।।૨૫।।
કરે પૂરણ વિકર્મ કર્યાં, પગે પગલાં પાપમાં ભર્યાં ।।
જે જે વડ્યે થાય શુભ કર્મ, તે તે વડ્યે કર્યું છે અધર્મ ।।૨૬।।
એવું સુણી બોલ્યા ધર્મરાય, સુણ્ય પાપી તેં કર્યો અન્યાય ।।
કર્યા ગુણ ન જાણ્યા તેં કેમ, કાં રે કૃતઘ્ની તું થયો એમ ।।૨૭।।
જેણે ઉદરમાં કરી સાર, આપ્યો મનુષ્યનો અવતાર ।।
માગે દેવ મનુષ્યનો દેહ, પામ્યો અભાગિયા તન તેહ ।।૨૮।।
ભરતખંડ જંબુદ્વીપ માંય, રહે પ્રગટ શ્રીહરિ જયાંય ।।
એવી ભૂમિમાં નરતન પામી, જયારે થયો તું લૂણહરામી ।।૨૯।।
કરી આવ્યો તું અતિ અનર્થ, બક્ષુ ગુહ્ના અમે નહિ સમર્થ ।।
બોલ્યા રાય કરી અતિ કોપ, પાપી કરી તે આગન્યા લોપ ।।૩૦।।
શેષ ગણેશ શશી સૂરજ, ઈશ અમરેશ વળી અજ ।।
તે તો ન લોપે આગન્યા લેશ, તેથી પણ તું થયો સરેશ ।।૩૧।।
જે તેં ન ગણ્યા હુકમી હરિને, આવ્યો એવું તું કામ કરીને ।।
નથી જોયા જેવું તારું મુખ, જા જા પરો પ્રભુના વિમુખ ।।૩૨।।
લઈ જાઓ કિંકર યાંથી બાર, દિયો દંડ પ્રચંડ અપાર ।।
એવું સુણ્યું કિંકર સઘળે, ચાલ્યા જીવને ઝાલીને ગળે ।।૩૩।।
કર્યો માર અખાડામાં ઊભો, જાણી અતિશે પાપી અશુભો ।।
પછી અનેક આયુધ લાવ્યા, તર્ત અગનિમાંયે તપાવ્યાં ।।૩૪।।
તેણે બાળે છે પાપીનું તન, જેણે લોપ્યાં હરિનાં વચન ।।
દઈ દઈ પાપનાં એંધાણ, કિંકર કરે છે બહુ હેરાણ ।।૩૫।।
પછી તન તળે તેલ માંય, તેને દુઃખે કરે હાય હાય ।।
હાથ હથેળીમાં ખીલા ખોડે, પગ ઘૂંટીએ ઘણેશું તોડે ।।૩૬।।
આંખ્યમાં ગજ ઘાલે લોઢાના, ભૂંડા હાલ કરે છે મોંઢાના ।।
તોડે જીભ સાંણસિયે તાણી, જે કોય બોલ્યો તો અસત્ય વાણી ।।૩૭।।
બાળે કાન સીસાં ઊનાં ઘાલી, જેને વિષયવાત લાગી વાલી ।।
પછી દંડનો બીજો ઉપાય, કરે છે વિચારી મન માંય ।।૩૮।।
કરે લોહ તણી નર નાર, તેનું તન તપાવે અપાર ।।
પછી કિંકર કહે વ્યભિચારો, ભરો બાથ શું મને વિચારો ।।૩૯।।
જેણે બાથ ભરી એક વાર, તેની ભરાવે વાર હજાર ।।
પરપુરુષ ને પરનારી, પામે વિષયસુખે દુઃખ ભારી ।।૪૦।।
એમ દુઃખ દિયે છે અનંત, કહેતાં મુખે નાવે તેનો અંત ।।
શ્યું થયું હજી શ્યું થાશે, જીવ નરકના કુંડમાં જાશે ।।૪૧।।
ત્યાં તો તપાશી તપાશી પાપ, કરશે જમના દૂત સંતાપ ।।
રતીરતી તણું લેખું લેશે, તે પ્રમાણે તેવો દંડ દેશે ।।૪૨।।
પળપળનાં પાપ સંભારી, કા’સે કિંકર તે મારીમારી ।।
થાકી જાશે જમદૂત જયારે, પછી પૂછશે પાપીને ત્યારે ।।૪૩।।
ભાઈ અમે કાયા તુ ન કાયો, ભલો માર અપાર તેં ખાયો ।।
એમ કહી વિચારે છે જમ, હવે કરિયે કોઈક ઉદ્યમ ।।૪૪।।
થોડે મારે દુઃખ ઘણું થાય, એવો ગોતી કાઢિયે ઉપાય ।।
તૈયેં બોલ્યો એક જૂનો જમ, સર્વે મારની મુને છે ગમ ।।૪૫।।
તાળુ લલાટે તાડન કરો, મુખ આંખ્યમાં મરચાં ભરો ।।
લમણામાં મારો લોહ લાંઠ્યે, એમ ભાંગો અંગ ગાંઠો ગાંઠ્યે ।।૪૬।।
ગળુ દબાવો ને ઘડીવાર, તેણે પામશે દુઃખ અપાર ।।
છાતીમાંય મારો મોટા ઘણ, ભાંગી કચરી નાખો વૃષણ ।।૪૭।।
કોણી કાંડાં ગોઠણમાં ઘાવ, એહ કહ્યા મરમના દાવ ।।
દંૂટી ઘૂંટી નળી વળી વાઢો, નખ વીશ વળી તાણી કાઢો ।।૪૮।।
એમ દિયો દાવ ગોતી દુઃખ, તો હમણાં એ કા’સે વિમુખ ।।
પછી તેમ જ કિંકરે કીધું, થોડે મારે દુઃખ બહુ દીધું ।।૪૯।।
ત્યારે કઠણ પ્રાણીને પડ્યું, કર્યાં કર્મ તણું ફળ જડ્યું ।।
જેવો ઈયાં માલ્યો મગરુર, તેવો તિયાં મારી કર્યો ચૂર ।।૫૦।।
માટે સહુ વિચારજયો વાત, પોતે પોતાની કરશો મા ઘાત ।।
સહુ સારું પોતાનું કરજયો, સુણી જમના દંડને ડરજયો ।।૫૧।।
ખરું છે એ ખોટું નહિ થાય, પછી વિચારશો મનમાંય ।।
કહે નિષ્કુળાનંદ શું કથી, પ્રભુ ભજયા વિના સુખ નથી ।।૫૨।।
