દોહા :-
સહુ પે’લાં સમરિયે, આદ્ય પુરુષ અવિનાશ ।।
સોયે વપુ ધરી વિચરે, જેનો જકતપ્રકાશ ।। ૧ ।।
જનઉદ્ધારણ જનમ જગ, કરણ કોટી કલ્યાણ ।।
સોયે સહજાનંદ મૂરતિ, પ્રગટ પ્રભુ પ્રમાણ ।। ૨ ।।
સ્વામી સહજાનંદને, સદા રહિયે શરણ ।।
લાભ અલભ્ય સો લીજિયે, જાય જનમ ને મરણ ।। ૩ ।।
સ્વામી સહજાનંદનું, નામ જપે નર કોય ।।
વિઘન ભવ વ્યાપે નહિ, સદાય સુખિયો હોય ।। ૪ ।।
સ્વામી સહજાનંદને, જે શરણે સોંપે શીશ ।।
જુએ ન અવગુણ જીવના, કરે ગુહ્ના બક્ષિસ ।। પ ।।
સુણી બિરુદ એવું સદા, આવ્યો હું શરણ અનાથ ।।
ગ્રહો બાંહ્ય ગુરુદેવજી, નાથ સુણો મમ ગાથ ।। ૬ ।।
દેહ નગર દીવાન દોય, નિજ પરતક મન નામ ।।
બને ન બંધવ બેઉને, ઠઠેરાડ્યનું ઠામ ।। ૭ ।।
કોય કોયના કેણને, માને નહિ મહાવીર ।।
બળભર બાધે બાકરી, સળગ્યું વેર શરીર ।। ૮ ।।
પરતક મન કે’ પરહરી, નીકળ્ય નિજમન બા’ર ।।
વડાશું વાદ ન કીજિયે, આપણો જીવ ઉગાર ।। ૯ ।।
નિજમન કહે તું નરેશ નહિ, કાલી ન કીજિયે વાત ।।
ખરી પળે તે ખમશે, જેને માથે જાત ।।૧૦।।
જાત કારણ નવ જાણિયે, માટીપણું પડ્યું મેદાન ।।
એહ અંજસ નવ આણિયે, નિજમન નર નિદાન ।।૧૧।।
નિજમન કે’ મન મેલિયે, હાલવું પોલે હાથ ।।
શીશ સાટાની સાયબી, વેર વડાંને સાથ ।।૧૨।।
મન તેં દેહ દોરગમાં, કર્યા અનેરા કાજ ।।
પ્રભુ તણા પરતાપશું, રહે ન તોરુ રાજ ।।૧૩।।
કાઢું કાયા કોટથી, મનવા મૂળ ઉખેડ્ય ।।
તસ્કર રાયના તખતમાં, પ્રજા પામે બહુ પિડ્ય ।।૧૪।।
મોંઘો દેહ મનુષ્યનો, મળે ન મૂલ્યને માટ ।।
હરિભજન વિન હારિયો, દુરમતિ વાળી ડાટ ।।૧પ।।
સ્વાર્થ તારો સારિયો, હારિયો હીરો હાથ ।।
નીકળ્ય હવે તું નગ્રથી, સંગ લઈ તારો સાથ ।।૧૬।।
કહે મન કેમ કાઢી શકે, પંચ જોદ્ધા મુજ પાસ ।।
ટકે નહિ પગ તાહરો, ઘાલીશ મુખમાં ઘાસ ।।૧૭।।
શબ્દ સ્પર્શ રૂપ રસ, ગંધ ગણી જે પંચ ।।
તેહ આગળ્ય કોયે ટકવા, રે’વા ન પાવે રંચ ।।૧૮।।
જનનીએ કોય જાયો નહિ, પંચ વિષયની પાર ।।
શીદ વાયક વખાણિયે, હમણાં પામીશ હાર ।।૧૯।।
જીત્યો ન દીઠો જકતમાં, આગળ્ય મુજ અમીર ।।
ખરી પડે સહુ ખળભળે, ધરે નહિ કોઈ ધીર ।।૨૦।।
નિજમન કહે નથી મળ્યો, ખરો જો ખેધકું કોય ।।
ભાળ્યા સહુ તે ભાગતા, પણ જીત્ય આજ તો જોય ।।૨૧।।
બાળક નહિ જે બી મરે, જપ્ય નામનો જાપ ।।
ડેડક બહુ તે ડાંભિયાં, પણ મળ્યો ન મણિધર સાપ ।।૨૨।।
પડશે પરતક પારખું, મુજ તુજનું મેદાન ।।
રણમાં પગ રોપી રહે, નર શો શૂર નિદાન ।।૨૩।।
હોય સચેત હવે સાબધો, સજી સરવ સમાજ ।।
લડી ભૂમિ સો લીજિયે, રીઝે ન મળે રાજ ।।૨૪।।
મન કહે ફોજ માહેરી, વર્ણવી સુણાવું વીર ।।
કામ ક્રોધ લોભ મોહ, અડગ જોધ અમીર ।।૨પ।।
આશા તૃષ્ણા ઈરષા, નિંદા અવિદ્યા નાર ।।
કુટિલ કુમતિ કુબુદ્ધિ, એવી ફોજ અપાર ।।૨૬।।
રાગ દ્વેષ રહે સદા, હાનિ વૃદ્ધિ ને હેત ।।
શોક હર્ષના સેનમાં, ખળ છળ ખેધુ ખેત ।।૨૭।।
સંકલ્પ વિકલ્પ સંકેત વિન, નિર્ભય ને નિરધાર ।।
પંચ વિષય પ્રપંચ ભડ, વણગણ્ય વિષય વિકાર ।।૨૮।।
ભિન્ન ભિન્ન ચહાય ભોગને, નાનાવિધ નિરવાણ ।।
રાત દિવસ રાચ્યો રહે, એમ હોય જન્મ હેરાણ ।।૨૯।।
હારજીતના હેતશું, મેલે ન કદિયે મરોડ ।।
ચાલે ચાડે ચોગણાં, કરે ઉપાસન ક્રોડ ।।૩૦।।
જેત્તાં પદારથ જકતમાં, તેત્તાં ઉપર તાન ।।
અનેક ઇચ્છા ઉરમાં, ઠરે નવ રતી ઠાન ।।૩૧।।
દેખ્યું દિલ મન દુષ્ટનું, ભયંકર ભયભીત ।।
નિર્લજ નગારાં ગડગડે, ફરે હરે ધ્વજા ફજીત ।।૩૨।।
ઉત્થાન અશ્વની ઉપરે, ચઢ્યો મન લઈ ચાપ ।।
નિજમન કાયા નગ્રથી, કાઢું આજ ઉથાપ ।।૩૩।।
નિજમન નીકળ્ય બાહેરો, કાં સજજ હો લઢવા સંગ ।।
આજ તું નવ ઊગરે, જીતું હું રણ જંગ ।।૩૪।।
કહે કટક તારો કેટલો, નિજમન લે હવે નામ ।।
સેના તાહરી સુણવા, હૈયે તે મારે હામ ।।૩પ।।
નિજમન કહે મનમાં વળી, જોધ તું જબર જોરાણ ।।
તુજ આગે મુજ સેનનું, કઈ પેર કરું વખાણ ।।૩૬।।
દેહદર્શીના દિલમાં, ઘડ્યે ન બેસે ઘાટ ।।
કહું કાંયેક તુંજ આગળે, તેં પૂછિયું તે માટ ।।૩૭।।
શીલ સંતોષ દો સેનમાં, વળી વિવેક વિચાર ।।
ધીરજ ધર્મધુરંધરા, ક્ષમા દયા દો નાર ।।૩૮।।
ત્યાગ વૈરાગ્ય ત્યાં રહે, શમ દમ શ્રદ્ધા સોય ।।
જ્ઞાનગરીબી ભગતિ, દીન દાસા પણ દોય ।।૩૯।।
ભાવ ભજન ભરપૂર રહે, શુભ ગુણ શાંતિ સોય ।।
જકત વિરકત ભકત ભયે, દાસ ઉદાસી હોય ।।૪૦।।
પંચવ્રત પર પ્રીત હય, નિઃસ્પૃહી નિષ્કામ ।।
નિર્લોભી નિર્માનિતા, નિઃસ્વાદી એહ નામ ।।૪૧।।
વચન પ્રમાણે વર્તવું, એહ હમારી ટેક ।।
નિરવૈર રહે સહુ નગ્રમાં, છાંડી છળ બળ છેક ।।૪૨।।
માંહોમાંહી મળી રહે, હૈયે ઘણેરું હેત ।।
કરે ન કૂડ કપટ કછું, એહ અમારી રીત ।।૪૩।।
મન કહે મર્મ મેં લહ્યો, દેખી તાહેરું દળ ।।
એવા સેના સાહેબા, બહુ ન કીજે બળ ।।૪૪।।
નૂર વિના શાં સૂરમા, અણમણતાં હોય અંગ ।।
પૂછી પૂછી પગ ભરે, તે જીતે ન કદિયે જંગ ।।૪પ।।
જોયા તારા જોધને, જીતી ન કરે જુહાર ।।
લાલચ્ય મેલ્ય લડવા તણી, માગ્ય હવે ધર્મદ્વાર ।।૪૬।।
હોય હજી જો હામ હૈયે, તો વીર ન કીજે વેલ્ય ।।
લિયો લડાઈ લીજીએ, નહિ તો નગર તું મેલ્ય ।।૪૭।।
નિજમન કહે નવ કીજીએ, મનવા મોટી વાત ।।
શૂરા તણા સંગ્રામમાં, લાજ હરિને હાથ ।।૪૮।।
આવ્ય ચડી ચોગાનમાં, સેના લઈ સંગ શૂર ।।
આગળ આછા પાતળા, હાજર છું હજૂર ।।૪૯।।
સજજ થયા દો શૂરમા, વઢવા કારણ ભાવ ।।
હુવા સિંધુડા સેનમાં, ઘાલ્યા નગારે ઘાવ ।।પ૦।।
પરતકમન ઉવાચ :-
વઢવા સમે વાણી વદે, અડીખંભ મન આકૂત ।।
પાડું પ્રભુપદ પોં’ચતાં, તો માન્ય માયાનો પૂત ।।પ૧।।
સુત તું શ્રી ભગવાનનો, દલમાં હશે તુંને ડોડ ।।
માંડી તેં જો મુજશું, તો કરીશ પૂરો કોડ ।।પ૨।।
મુજ તુજનો મામલો, કાહા કટકશું કાજ ।।
જીત્યો દલ જબ જાણિયે, જો જીત્યો રણરાજ ।।પ૩।।
જાળવજયે હવે જુદ્ધમાં, બાણ મારું બળવાન ।।
સુણી શબ્દ સોયામણા, ધરીશ કયી પેર ધ્યાન ।।પ૪।।
સ્પર્શ શીત ઉષ્ણનો, રૂપ રૂપાળે નેણ ।।
ખટ રસ દેખી ખળભળે, સુગંધ સરાયે સેણ ।।પપ।।
પંચ બાણ પરતક મને, મેલ્યાં નિજમન માથ ।।
રહ્યો આખી અણિયે એહથી, શિરપર હરિનો હાથ ।।પ૬।।
શી પેર શબ્દ ન લાગ્યો, શી પેર તજિયો સ્પર્શ ।।
શી પેર ન રાચ્યો રૂપમાં, શી રીત જીત્યો ગંધ રસ ।।પ૭।।
નિજમન ઉવાચ :-
શબ્દ જેતા સંસારમાં, એક આકાશનો ભાગ ।।
હરિજશ સુણી હુલસું, તે વિન સરવે ત્યાગ ।।પ૮।।
સ્પર્શ શીત ઉષ્ણનો, વાયુ તણો વિકાર ।।
ભેટું હરિ હરિજનને, અવર લાગે અંગાર ।।પ૯।।
રૂપ રતી તન તેજની, તા પર તૂટે ન તાન ।।
રૂપ હૃદે ધરી રામનું, ધરિયે નિત્ય પ્રત્યે ધ્યાન ।।૬૦।।
ગંધવતી જે પૃથવી, ચડે ન તા પર ચિત્ત ।।
ગંધમાં હાર ગોવિંદના, નિર્મળ પરિમલ પર પ્રીત ।।૬૧।।
સર્વે રસ સંસારમાં, ખટ રસ પોષણ ખાન ।।
દેહ નિભાવન દીજિયે, ન કરું સ્વાદ નિદાન ।।૬૨।।
એમ પાંચ બાણ પરતકનાં, નિષ્ફળ ગયાં નિદાન ।।
જાય ન ગાજયો જકતમાં, ભેરુ જેને ભગવાન ।।૬૩।।
વળતો મન વિચારી કહે, મેલું મોહનું બાણ ।।
અનેક પદારથ ઉપરે, જડી પ્રીત જોરાણ ।।૬૪।।
કસી બાણ મન કામનું, સાંધુ નિજ મન શિર ।।
જેથી વાધે જલ્પના, ધરે ન અંતર ધીર ।।૬પ।।
લોભ લુવાંગ્ય લઈ કરી, તાકી હણી તૈયાર ।।
અણી જેની આગળે, સબ વેંધ્યો સંસાર ।।૬૬।।
લથબથ હુવા લઢવા સમે, કર ધરી ક્રોધ કરવાળ ।।
બચે ન આયો વડજમાં, ઝબક અગનની ઝાળ ।।૬૭।।
નાંખી નિજમન ઉપરે, નિદ્રા ફાંસી નેક ।।
આળસ કટારી અંગમાં, છાની વાઢે છેક ।।૬૮।।
લોહ એટલા લઈ કરી, ઘાલ્યાં નિજ પર ઘાવ ।।
ભેદ્યા નહિ કોય ભીતરે, ખેલ્યો ખૂબ જ દાવ ।।૬૯।।
મોહબાણ સો મરોડિયું, પરહરી સબશું પ્રીત ।।
નિઃસ્પૃહી વ્રત પાળતાં, હુઈ જગતમાં જીત ।।૭૦।।
ધન દારા નિજદેહ ગેહ, પુત્ર પશુ પરિવાર ।।
ભાગ્ય ભુવન ગણે ભાગસી, એહ નિઃસ્નેહી ઉદાર ।।૭૧।।
અશન વસન ભૂષનસે, મોહ ન પામે મન ।।
ચહે ન પ્રભુ વિના ચિત્તમાં, ધન્ય નિસ્પૃહી જન ।।૭૨।।
મર્યો નહિ મોહ બાણથી, નિજમન જન નરેશ ।।
સદા ઉદાસ સંસારથી, હરિશું પ્રીત હમેશ ।।૭૩।।
કામબાણ સો કાઢિયું, નહિ નારીશું સ્નેહ ।।
ચૌદ લોક જે ચતુરધા, ઇચ્છ્યા ન ઉરમાં એહ ।।૭૪।।
અનંગ બાણ કરડું અતિ, જાતે બચે ન જીવ ।।
સુરાસુર નર નાગ મુનિ, ભાગ્યે બ્રહ્મા શિવ ।।૭પ।।
કામરૂપ સો કામિની, મૂર્તિમાન એહ મેન ।।
તાશું ભૂલ્યે ન ભાષણ કીજિયે, ના નીરખો કોય નેન ।।૭૬।।
મન ઉવાચ :-
સ્પર્શામાં કાહા પાપ હે, જોયામાં કાહા જાત ।।
ચિત્ત સાબુત ચાહિયે, કયાં વણસે કર્યે વાત ।।૭૭।।
એ પણ વિચારી આતમા, હરિ ભજવા હોય હોંસ ।।
બીજી વાતે બાધ છે, પણ જ્ઞાનમાં કાહા દોષ ।।૭૮।।
એહ જ નર અધુરિયા, વળી ન સમજયા બાત ।।
નર નારી સો ન ટળી, ભલી રહી એહ ભ્રાંત ।।૭૯।।
નિજમન ઉવાચ :-
રે’ રે’ બેસી રાંડના, બેખબર શું બોલ્ય ।।
શાસ્ત્ર વિરોધી શું લવે, તું મૂરખ વણ તોલ્ય ।।૮૦।।
ઇન્દ્ર ચંદ્ર એકલશ્રૃંગી, સૌભરી નારદ શિવ ।।
અજ થકી અધિકો થયો, જોજયો ભાઈયો જીવ ।।૮૧।।
લાજ લઈ ત્રિલોકની, નારે કાપેલ નાક ।।
સુધ બુધ હરી સહુ તણી, વળી ચઢાવ્યા ચાક ।।૮૨।।
કાગદ-કરિણી દેખતાં, હસ્તી મરે હજાર ।।
મૂર્તિવંતી માનિની, કેમ પોં’ચાડે પાર ।।૮૩।।
નર પ્રાણી પતંગ સમ, નારી દીપક ઝાળ ।।
મોહ પામી મરત તેમ, નારી નરનો કાળ ।।૮૪।।
વિષ વેરી સમ વૈતરી, નાગણ વાઘણ નાર ।।
ડાકણ સાકણ દુષ્ટણી, સ્વપ્ને ન હો વ્યવહાર ।।૮પ।।
દેહે કરી દૂર રહિયે, અષ્ટ પ્રકારે આપ ।।
તો અંતર ઇચ્છા નહિ રહે, પ્રભુ તણો પ્રતાપ ।।૮૬।।
ભકત અભકત માનીને, ના ચિંતવો કોય નાર ।।
લેતાં લીંબુ નામને, વદને આવે વાર ।।૮૭।।
અભાવ ઉલટા અન્ન સમ, સ્વભાવે સડેલું ઊંટ ।।
નીરખે એવી નારને, તે ખાટે ચ્યારે ખૂંટ ।।૮૮।।
કામબાણ કટકા કરી, નિર્ભય ભયો નિજમન ।।
લોભ લુવાંગ્ય લાગી નહિ, કહો કેણી પેર તન ।।૮૯।।
પરતકમન ઉવાચ :-
લોભ લુવાંગ્ય ઝીણી અણી, લાગી સરવે શીર ।।
દેવ દાનવ માનવ મુનિ, પાડે પંડિત પીર ।।૯૦।।
કામ થકી કરડી ઘણી, માને ન માસી માત ।।
બહેન ફુઈ બેટી સંગે, લોભ કરાવે ઘાત ।।૯૧।।
એવી અતિશે આકરી, લોભ તણી લુવાંગ્ય ।।
નિજમન કેમ લાગી નહિ, સોય શરીરે સાંગ્ય ।।૯૨।।
નિજમન ઉવાચ :-
લોભ મૂર્ત દ્રવ્ય લેખિયે, એહમાં અનંત વિકાર ।।
કૂડ કપટ છળ હિંસા, કરે અનર્થ નર નાર ।।૯૩।।
ધાતુ સપ્ત પ્રકારની, અડ્યે પડે અપવાસ ।।
હીરા મોતી કાચથી, હરિજન રહે ઉદાસ ।।૯૪।।
મન ઉવાચ :-
દામ વિના દુઃખી સર્વે, દામ કરે બહુ કામ ।।
દોષ કાહા હે દામમેં, નિજમન લે તું નામ ।।૯પ।।
રામ તણું કરી રાખીએ, અશન વસન ઘર નાર ।।
ધણી ન થાયે ધનના, તો બાધ નહિ લગાર ।।૯૬।।
નિજમન ઉવાચ :-
મ બોલ્ય એવું મનવા, વણ વિચારે વાત ।।
એવું મુખ તે ઓચરે, જેને ઘટમાં ઘાત ।।૯૭।।
એહ લાવણ્યતા લોભની, પિંડમાં કર્યો પ્રવેશ ।।
પેચે પાપી પેસિયો, રોળી દેવા રેશ ।।૯૮।।
ઉપદેશ એનો ઓળખી, તરત કરીજે ત્યાગ ।।
લોભ સમો નહિ લોંઠિયો, જેમ તેમ જુવે જાગ ।।૯૯।।
પ્રસાદી પ્રભુ તણી, ધન કંચન દઈ ઘાત ।।
ત્યાગી લેવાને તાકે, તો બીજાની સઈ વાત ।।૧૦૦।।
લોભ લુવાંગ્ય લાગી નહિ, ત્યાગી ધનની ધાંખ ।।
ઇચ્છા ન રહી અંતરે, અસત્ય ઓળખ્યું આંખ્ય ।।૧૦૧।।
તીખો ક્રોધ તરવાર સમ, વેણ નેણમાં વાટ ।।
નિર્માની એક નર વિના, ઘડી ન ઝાલે ઘાટ ।।૧૦૨।।
પોં’ચે ત્યાં પરાભવ કરે, અણપોં’ચે અમાન ।।
રૂઠી ન બોલે રાંકશું, નર સોયે નિરમાન ।।૧૦૩।।
ક્રોધ કરવાલ કાહા કરે, નિરમાની નિજમન ।।
હસી નમાવે શીશને, પિયુ હોયે પ્રસન્ન ।।૧૦૪।।
નાવે નિદ્રા નયણે, શૂળી પર કોય સોય ।।
મીટે દેખે મોતને, હાય મૂવો એમ હોય ।।૧૦પ।।
આળસ અંગે કેમ ઉપજે, અલ્પ આયુષ્યની માંય ।।
નિશદિન નામ નારાયણનું, સમરે હૃદે સદાય ।।૧૦૬।।
સદા સમરણ શ્યામનું, આળસ ઊંઘ નિવાર ।।
બોલે જકત શું બાવરું, હરિ ભજવે હુશિયાર ।।૧૦૭।।
કુશળ રહ્યો મન કોપથી, નિજમન નર નિરવાણ ।।
લડે લેશ ન લોપિયો, ગયાં બે કામે બાણ ।।૧૦૮।।
ખીજયો મન તબ ખેધકું, રુતો રણની માંય ।।
આવ્ય નિજ આઘેરડો, જેમ લખ્યું તેમ થાય ।।૧૦૯।।
બેઉ જોધ બરાબરી, રોપ્યા રણમાં પાવ ।।
લડે ભડે કોય લડથડે, દોનું ખેલે દાવ ।।૧૧૦।।
વડચડ વેડ વખાણિયે, ખડભડ હુવો જે ખેદ ।।
દડવડ આયે દો જણા, અડવડ હુવો ઉમેદ ।।૧૧૧।।
ટણણણ ટંકારવ હવા, ચણણણ ચલે ચૂક બાણ ।।
તણણણ ત્રાંસાં ત્રણસે, ધણણણ બજે ઘંટાણ ।।૧૧૨।।
હણણણ હય ઘણું હાવલે, બણણણ બોલે બાણ ।।
ગણણણ ગાજે ગોળિયું, ભણણણ પડે ભંગાણ ।।૧૧૩।।
ગરરર ગોળા નાળ્યના, તરરર બોલે તૂર ।।
અરરર કરે અધમૂવા, ભરરર ભાગે ભૂર ।।૧૧૪।।
ફરરર નેજા ફરહરે, ઘરરર નગારાં ઘૂર ।।
થરરર કંપે કાયરાં, ડરરર ભાગે દૂર ।।૧૧પ।।
ધણણણ ધ્રુજે ધરતી, ઝણણણ હુવા ઝણકાર ।।
ઠણણણ ઠમકા હો રહ્યા, રણણણ હુવા રણકાર ।।૧૧૬।।
ઝલલલ ઝબકે બરછિયું, ઢળળળ ઢળકે ઢાલ ।।
બલલલ બર્કી બોલતો, તે ગલલલ બોલિયો ગાળ ।।૧૧૭।।
હડડડ આયો હાકલી, ફડડડ ભાગી ફોજ ।।
કડડડ પાડ્યો કારમો, મડડડ માર્યો મનોજ ।।૧૧૮।।
પડતો મન પોકારિયો, નિજમન સુણિયે નાથ ।।
જોજે મા મારે જીવથી, આવ્યો હું શરણ અનાથ ।।૧૧૯।।
કાંયક કરુણા કીજિયે, દીજિયે જીવિત દાન ।।
અનાથ ઉપર એવડી, ન ઘટે નાથ નિદાન ।।૧૨૦।।
ઇન્દ્ર સહિત હું આશરે, કરીશ રાજયનું કાજ ।।
દાસ દાસનો દાસ હું, તું તાત મુજ શિરતાજ ।।૧૨૧।।
ભજું ન કદી ભોગને, રચું ન કદિયે રાડ ।।
વાંછું ન વિષય સુખને, નિજમન મોય નિભાડ ।।૧૨૨।।
નિજમન કહે આવે નહિ, પ્રતીત તોરી પતલેલ ।।
આજ રહે આખી અણિયે, તો કાલ્ય અખેલાં ખેલ ।।૧૨૩।।
ઝીણોય કણિકો ઝેરનો, કરે કાયાનો નાશ ।।
વ્યાળ વેરી વહનિ, એ છોટે વડી વણાસ ।।૧૨૪।।
હોય ન હેતુ કોયના, મન ભોરંગ વિષ વાઘ ।।
વળતાં જેથી વિચારિયે, તેહનો કીજે ત્યાગ ।।૧૨પ।।
બને ન કેદિયે બેહુને, ત્યાગી રાગી તાય ।।
એક ચહાય અરણ્યને, દુજો શહેર સરાય ।।૧૨૬।।
તુજ મુજના તાનને, વર્ણવી કહું વિવેક ।।
છેટું જમી અસમાનનું, કે દિ ન મળે એક ।।૧૨૭।।
છંદ મોતીદામની ચાલ :-
ભજે મન ભાવ સદા ભવભોગ, રચે નહિ રંચ ગણે નિજ રોગ ।।
ખુશી મન ખૂબ ખટ રસ ખાન, તૂટે ન કદી નિજતા પર તાન ।।૧૨૮।।
ઇચ્છે મન અંબર સુંદર અંગ, અજાણે એ નિજ ન કરે ઉમંગ ।।
ચહે મન ભૂષણ સુવર્ણ ચિત્ત, પેખે નહિ નિજ કરે નહિ પ્રીત ।।૧૨૯।।
દેખે મન દેહ રિઝે જો રૂપાળ, ઝાંખી નિજ નેણ ઊઠે અંગ ઝાળ ।।
દેખે મન મુખ લેહી દરપણ, ન જુવે જો નિજ નિરાશી નરપણ ।।૧૩૦।।
નીરખે જો મન છાયા છબી નિત, ઇચ્છે નહિ નિજ અસત અનિત ।।
નિહાળે જો મન નારી નખશિખ, વદે નિજ તાયે હલાહલ વિખ ।।૧૩૧।।
શ્વાનની સાણ્યે મન જો સરાયે, નિજમન તાયે નિકટ ન જાયે ।।
ગમે મન ગાન વિષે રસ ગીત, ચહે નહિ નિજ ચળે નહિ ચિત્ત ।।૧૩૨।।
સદા મન સુખ સરાયે સંસાર, ઇચ્છે નહિ નિજ ગણે જો અસાર ।।
દેખે મન સજજન દુર્જન દોય, સદા સમ ભાવ ધરે નિજ સોય ।।૧૩૩।।
ભજે નહિ મન કે દિ ભગવાન, ધરે નિત્ય નિજ ધણીનું ધ્યાન ।।
પાછે મન પગ કરે પ્રવેશ, લોપે નહિ નિજ વચનને લેશ ।।૧૩૪।।
ભજનમાં મન પાડે જો ભંગાણ, સમરે સો નિજ સદાય સુજાણ ।।
ઘડે મન ઘાટ ઘણા ઘટમાંયે, કરે નહિ નિજ સંકલ્પ કાંયે ।।૧૩પ।।
હિસે મન હેતે કરવાને હાસ, અતિ નિજ રહે સદાયે ઉદાસ ।।
રહે મન રાજી બણેઠણે રૂપ, કરે નિજ તાયે સદાયે જો કોપ ।।૧૩૬।।
ચલે મન ચંચળ ચપળ ચાલ્ય, હળવી નિજમન દુવણ હાલ્ય ।।
કરે નવ રંગ અંગે કંઈ મન, તૂટે ફૂટે પટ રહે નિજ તન ।।૧૩૭।।
કરે ગુરુ આગ્યામાં જુગતિ કાંઈ, સમઝે સો સદા સુખદાઈ ।।
રખે મન ઇન્દ્રય દેહશું રત, અતિ નિજ એહને જાણે અસત્ય ।।૧૩૮।।
દેખે મન વિષય ડગી જાય દલ, પેખે નિજ પાપ ખોળે નહિ પળ ।।
એવા ગુણ મનતણા જો અનેક, લખતાં તે લખ્યે ન આવે જો છેક ।।૧૩૯।।
દોહા :-
કેત્તાક લખિયે કાગળે, પરતક મનના પેચ ।।
ભૂંડાથી ભૂંડો સરે, નીચ થકી પણ નીચ ।।૧૪૦।।
મનવા તું તો મશકરો, તુજ કપટ ન કળે કોય ।।
હેતુ થઈ તું હેત કરે, પણ કાંયક કપટ તો હોય ।।૧૪૧।।
જ્ઞાની થઈ તું જ્ઞાન કરે, ધ્યાની થઈ ધરે ધ્યાન ।।
ત્યાગી થઈ તું ત્યાગ કરે, તું રઝળાવે રાન ।।૧૪૨।।
તપસી થઈ તું તપ કરે, વળી રહે ઉદાસી રંચ ।।
અન્ન પરહરે પયપાન કરે, પણ સબ તોરો પરપંચ ।।૧૪૩।।
ત્રય લોક નચાવ્યા તેં ખરા, નર મર્કટને ન્યાય ।।
ભેખ સરીખો ભળી રહી, ભાંડઈ કરી ભવમાંય ।।૧૪૪।।
અધમ અપરાધી એક તું, ભડવો ભૂલેલ ભાંડ ।।
કપટી કુટિલ કુમતિ, દુર્મતિ દુષ્ટમન દાંડ ।।૧૪પ।।
ચોર ઠગારો ફાસિયો, ડુમ ઢેઢ જારની જાત ।।
લંપટ લોભી લાજ વિન, ઘણી રચાવણ ઘાત ।।૧૪૬।।
શ્વાન શિયાળ સર્પનો, ઘૂડ ગર્દભનો ગુણ ।।
કાગ બલાઈ કપટ મન, કરે ભરોંસો કુણ ।।૧૪૭।।
ભૂત પ્રેત પિશાચનાં, એવાં લક્ષણ લાખ ।।
અવર અશુભ ઉપમા, તે સર્વે દેવા શાખ ।।૧૪૮।।
જેત્તા અવગુણ જકતમાં, તેત્તા તુજમેં હોય ।।
રાખ્યો ઘટે નહિ રાજમાં, માર્યો ઘટે નહિ મોય ।।૧૪૯।।
કંગાલ થઈ તું કરગરે, ઘાલી મુખમાં ઘાસ ।।
પડ્યો રહે મર પિંજરે, પણ મેલું ન મોકળી રાસ ।।૧પ૦।।
તન નગરમાં તસ્કરી, જો કરશો કોય જન ।।
ગોતું ન કે દી ગોલાણને, મેલી મન રાજન ।।૧પ૧।।
જાણું છું હું જરા જરી, સરવે તારો સાથ ।।
કુમાર્ગે કોય ચાલશે તો, મન પડશે તુજ માથ ।।૧પ૨।।
ઇચ્છ્યું નહિ મળે આજથી, ભજે નહિ મળે ભોગ ।।
રહે તો એવી રીતશું, સાધી શરીરે જોગ ।।૧પ૩।।
દેહદશાએ સર્વનું, કરવાને એહ કામ ।।
રહે પડ્યો હવે રાજમાં, ગાળી ગર્વ ગુલામ ।।૧પ૪।।
જીત્યો નિજમન ફોજને, રાખ્યો મન એહ રીત ।।
નિર્ભય નોબત ગડગડી, થઈ જગતમાં જીત ।।૧પપ।।
જાચક જશ મુખ ઉચ્ચરે, ભલોભલો નિજ ભડ ।।
તોલે ના’વે તાહરી, તેં મરડ્યો મન અકડ ।।૧પ૬।।
મોટા મહાજન મળી કરી, પૂછે કરી અતિ પ્રેમ ।।
જીત્યો નિજમન જંગમાં, મહાબળી મન કેમ ।।૧પ૭।।
નિજમન કહે નહિ અચરજ, ભેરુ જેને ભગવાન ।।
રાઈનો સો મેરુ કરે, અને મેરુનો સો રાઈ સમાન ।।૧પ૮।।
સત્સંગના પ્રતાપશું, સરે જો સઘળાં કાજ ।।
અવર બીજે ઉપાય શું, રહે ન કદિયે લાજ ।।૧પ૯।।
સંત સદ્ગુરુ સહાયથી, હરિકૃપા પણ હોય ।।
પંગુ ઉલ્લંઘે પરવત, કહે ન આશ્ચર્ય કોય ।।૧૬૦।।
જીત્યા પાર્થ રણસંગમાં, શૂર ભીષ્મ સંગ્રામ ।।
સહાય જેની શ્રીહરિ, તેથી કોણ ન સરે કામ ।।૧૬૧।।
વાસવ તણા વિરોધથી, ધરી ગિરિ બચાવ્યો વ્રજ ।।
તે પ્રતાપે જીતિયે, એની સઈ અચરજ ।।૧૬૨।।
જે જીત્યો તે હારશે, એહ અનાદિ રીત ।।
સરવે કારણ સદ્ગુરુ, નહિ હાર જીત પર પ્રીત ।।૧૬૩।।
સુણી વચન સહુ નિજનાં, વળતા વદિયા વાણ ।।
ધન્ય ધન્ય નિજ ઘટે ઘણું, પણ સુણો નાથ સુજાણ ।।૧૬૪।।
નગરમાંહી નરેશ વિન, રહે ન અમથું રાજ ।।
તખતે બિરાજો આપ તમે, માનો વચન મહારાજ ।।૧૬પ।।
સુખ હોય સહુ શહેરને, અદલ ફરે એક આણ ।।
પીડે નહિ કોય કોયને, રહે ન ખેંચાતાણ ।।૧૬૬।।
હરિજન હરિના હેતથી, નિજમન હુવો નરેશ ।।
કપટી કાઢ્યા કોટથી, લંપટ રહ્યા ન લેશ ।।૧૬૭।।
નિરવૈર રહે સહુ નગ્રમાં, પ્રજા પામી સુખ ।।
એક હરિજન હોયે રહ્યા, વેરી ગયા વિમુખ ।।૧૬૮।।
અખંડ રહો આ શહેરમાં, નિજ રાયનું રાજ ।।
ચલે ન ચોરી ચોરની, રહે નહિ દગાબાજ ।।૧૬૯।।
નિજમન બેઠો રાજ પર, જય જય હુવો જયકાર ।।
નિર્ભય નેજા રોપિયા, હરિજશ હુવા ઉચ્ચાર ।।૧૭૦।।
એક અમલ વિના અવનિ, હોયે રૈયત હેરાન ।।
દોય ધણીના દેશમાં, મીટે નહિ ખેંચાતાણ ।।૧૭૧।।
ભજો જે કોય ભગવાનને, તે તજો સબે મનસંગ ।।
માનો નહિ શીખ મનની, જો ઇચ્છો સુખ અભંગ ।।૧૭૨।।
કોટિ ઉપાય જો કરતાં, જીત્યો મન નવ જાય ।।
જીતે તે જન જકતમાં, જેહને સદ્ગુરુ સહાય ।।૧૭૩।।
સોય સદ્ગુરુ સેવિયે, જેથી મન જીતાય ।।
જીત્યા મન વિન જે કરે, તે સરવે જૂઠો ઉપાય ।।૧૭૪।।
સદ્ગુરુ એક સંસારમાં, શિષ્ય હરણ સંતાપ ।।
વિત્ત હરે જે વિશ્વનું, તે ગુરુ ગણીજે પાપ ।।૧૭પ।।
ગુરુ શબ્દ સો ગરિષ્ઠ હે, સબ પર સોયે સરિષ્ઠ ।।
સો ગુરુ સહજાનંદજી, એક ઉર મમ ઈષ્ઠ ।।૧૭૬।।
ઇચ્છે જે કોઈ અંતરે, કષ્ટ મિટાવા કોય ।।
એક અચળ એ આશરો, સહજાનંદ પ્રભુ સોય ।।૧૭૭।।
દાસ જેની દયા થકી, જીત્યા મન જોરાણ ।।
કાન સુણી કે’તો નથી, નજર દીઠી નિર્વાણ ।।૧૭૮।।
જીત્યે મન સબ જીતિયા, જીત્યા કામ ને ક્રોધ ।।
લોભ મોહ લૈયે લોપિયા, જબર હતા જે જોધ ।।૧૭૯।।
રાજા જેનો રોળિયો, પકડી નાખ્યો પાસ ।।
નોકર તેના નાસિયા, ઘાલી મુખમાં ઘાસ ।।૧૮૦।।
અનમી નર નમાવિયા, જે મા’લતા મગરુર ।।
તે ના’વે જોતાં નજરે, જેમ ઊડ્યાં આકતૂર ।।૧૮૧।।
ભાર ઉતાર્યો ભૂમિનો, મારી મનની ફોજ ।।
રહ્યો ન વેરી રાજમાં, તબ પાયો નિજ મોજ ।।૧૮૨।।
સાચો સેવક શ્યામનો, નિજમન જેનું નામ ।।
ભલો લડ્યો ભારતમાં, ન કર્યો લૂણ હરામ ।।૧૮૩।।
નીતિ ચલાવી નગ્રમાં, અનીતિ કરી ઉથાપ ।।
પાપી કાઢ્યા પુરથી, સબે ગયો સંતાપ ।।૧૮૪।।
પ્રભુ તણા પ્રતાપથી, મનનું કાઢ્યું મૂળ ।।
સહજાનંદની સહાયથી, નિજે કર્યો નિષ્કુળ ।।૧૮પ।।
મન નિજમનના રૂપને, ઓળખાવા આ છંદ ।।
હરિજનને હિત એહ છે, કહે નિષ્કુળાનંદ ।।૧૮૬।।
સંવત અઢાર એકોતેરો, શ્રાવણ સપ્તમી ચંદ ।।
એકસો સત્યાશી સત્ય છે, સરવાળે સહજાનંદ ।।૧૮૭।।
ઇતિ શ્રીસહજાનંદસ્વામિશિષ્ય નિષ્કુળાનંદમુનિ વિરચિતે મન-નિજમન સંવાદે મનગંજનં સંપૂર્ણમ્ ।
