શિષ્ય ઉવાચ :- દોહા :-
શિષ્ય કહે એહ સત્ય છે, તમે કહ્યું જેમ છે તેમ ।।
વાત ગઈ બહુ બગડી, કહો કરું હવે કેમ ।। ૧ ।।
ઉપાય એહનો અમને, બતાવિયે વાલમ ।।
કહો કેમ એહ નીસરે, તેહની પડાવો ગમ ।। ૨ ।।
અંતઃકરણ રહે અંતરે, મન બુદ્ધિ ચિત્ત અહંકાર ।।
જકત પદાર્થ જે કહ્યાં, તે તો રહે છે બા’ર ।। ૩ ।।
કેમ આવ્યાં એહ અંતરે, ભરાઈ ગયાં ભીતર ।।
નિસાર્યા નીસરે નહિ, કરી રહ્યાં એહ ઘર ।। ૪ ।।
એની મેળે એહ આવવા, નથી નિશ્ચે સમર્થ ।।
આવી સહુ સબળાં થયાં, આદરિયો અનર્થ ।। ૫ ।।
અણઇચ્છ્યાં એ આવી રહ્યાં, કે લાવિયાં વળી કોય ।।
પૂછું છું એહ પ્રશ્નને, સદ્ગુરુ કહેજો સોય ।। ૬ ।।
સદ્ગુરુ ઉવાચ :- દોહા :-
સદ્ગુરુ કહે સાચી કહું, તેં પૂછી તેહની વાત ।।
શ્રુતિ દઈ સાંભળ્ય હવે, કહું તુંને સાક્ષાત ।। ૭ ।।
અંતઃકરણની આગળે, પ્રધાન રહે છે પંચ ।।
જોઈએ જેવું જે સમે, તેવો સોંપે છે સંચ ।। ૮ ।।
દિગ વાયુ દિનકર કહું, વરુણ અશ્વિનીકુમાર ।।
જડ ચૈતન્ય જે જકતમાં, તેહ લાવી કરે તૈયાર ।।૯।।
દિગદ્વાર દોય કાન છે, સમીર દ્વાર સોય ચર્મ ।।
અર્ક દ્વાર સો આંખ્ય દો, એહ સમજી લે મર્મ ।।૧૦।।
વરુણદ્વાર જાણો જીભને, અશ્વિનીકુમાર દ્વાર નાક ।।
વળગ્યા પંચે વો’રવા, ન જુએ પાક નપાક ।।૧૧।।
દિગ કાન દ્વારે કરી, વડો કરે વેપાર ।।
શબ્દ સર્વે જકતના, લઈ લઈ ભર્યા ભંડાર ।।૧૨।।
નર નારી વૃદ્ધ બાળના, યુવાના શબ્દ જેહ ।।
વહોરી વિવિધ ભાતશું, અંતરે ઊતર્યા એહ ।।૧૩।।
પશુ પંખી પન્નગના, જડ ચૈતન્યના જેમ ।।
નામ રૂપ આકાર ગુણ, વિગતે વહોર્યા એમ ।।૧૪।।
સુખદુઃખદાયી શોધીને, રાખ્યા રુદિયા માંય ।।
જેમ બોલે તેમ જાણી લિયે, સંશય ન રહે કાંય ।।૧૫।।
શત્રુ મિત્ર શબ્દને, સમજે સર્વ સુજાણ ।।
ભેળા કર્યા લૈ ભીતરે, ઘટમાંહી ઘમસાણ ।।૧૬।।
ઢોલ નગારાં દુંદુભિ, તૂરી શરણાઈ શંખ ।।
ઝાંઝ મૃદંગ મંજીરાં, ગોમુખ શીંગી અસંખ્ય ।।૧૭।।
સતાર સરોદા સારંગી, સરીમંડળ મોરચંગ ।।
ભેર્ય ભૂંગળાં વાંસળી, દોકડ મોવર્ય ઉપંગ ।।૧૮।।
ઘડિયાળ ઘંટા ઘૂઘરા, ઝાલર જંતર જેહ ।।
વીણા વેતાંન રવાજ ડફ, રણશીંગ તિંદરી તેહ ।।૧૯।।
કરણાટક-કમાચા, સ્વર અલગોજા સાર ।।
તવલ ત્રાસાં ખંજરી, પડઘમ આદિ અપાર ।।૨૦।।
જે જે વાજાં સાંભળ્યાં, તેનો કરી નિરધાર ।।
લઈ ઉતાર્યા અંતરે, નામ રૂપ આકાર ।।૨૧।।
ગ્રામ સ્વર તાલ મૂર્છના, તાનતણો નહિ પાર ।।
સુણી શીખી સાંભળી, ભર્યા હૃદય મોઝાર ।।૨૨।।
કવિત સવૈયા સાખી છપ્પે, જે જે છંદની જાત ।।
દોહા ચોપાઈ સોરઠા, શીખ્યો સહુની વાત ।।૨૩।।
પૂર્વછાયા પરજિયા, પૂરા અધૂરા છંદ ।।
શબ્દ તણા સમૂહનાં, વસ્યાં અંતરમાં વૃંદ ।।૨૪।।
કાવ્ય કથા પુરાણ પદ, શાસ્ત્ર વેદ બહુવિધ ।।
એહ ભરાણાં ભીતરે, પેખી દેખ પ્રસિદ્ધ ।।૨૫।।
એક પશુમાં અનેક વિધ, અતિ જુદા ઉચ્ચાર ।।
રીત જે રવરવ તણી, કે’તાં ન આવે પાર ।।૨૬।।
ગજ બાજ ગાય મહિષી, ઊંટ ખૂંટ ખર જંબુ વાઘ ।।
શબ્દ શ્વ્વાનના સાંભળી, ન હોય અતિ અનુરાગ ।।૨૭।।
રીંછ ભીંછ ને ભૂંડણાં, વ્યાઘ્ર વાનર નોળ ।।
શબ્દ સુણી સમજી, રાખ્યા હૃદયે અતોળ ।।૨૮।।
રોઝ ગેંડા સેમરાં, સાબર સીંગા સોય ।।
રૂપ સહિત રાખ્યાં હૃદે, રહ્યું ન બા’રું કોય ।।૨૯।।
એહ આદિ અનંત પશુ, કહેતાં તે નાવે પાર ।।
રવરવે જુદાં જાણિયે, નામ ગુણ આકાર ।।૩૦।।
કહી કહી કહીએ કેટલા, પશુ શબ્દ પ્રકાર ।।
આવી રહ્યા સહું અંતરે, નથી માગ લગાર ।।૩૧।।
મોર બપૈયા શુક મેના, શબ્દ એના સુખદેણ ।।
કાક કપોત ચીબરી, ઉલૂક શબ્દ દુઃખદેણ ।।૩૨।।
સારસ હંસ ષટપદા, રવ એહના રસાળ ।।
બક સીંચાણા શકરા, એહ બોલ્યે બહું જંજાળ ।।૩૩।।
એહ આદિ અનંત ખગ, બોલે બહુ પ્રકાર ।।
શુભાશુભ સ્વર સાંભળી, રાખ્યા હૃદય મોઝાર ।।૩૪।।
પંખી બહુ પેરપેરનાં, બોલીમાં બહુ ફેર ।।
શબ્દ સમજે સહુના, એહમાં નહિ અંધેર ।।૩૫।।
શબ્દ આવે કાનમાં, લાવે રૂપ આકાર ।।
તે તે સર્વે સમજીને, ભર્યા લઈ ભંડાર ।।૩૬।।
પગ માંડ્યાની જાયગા, નથી નવરી નેક ।।
ત્યાં તેડે છે નાથને, વણ કરે વિવેક ।।૩૭।।
શ્રવણ દ્વારે શોધીને, આણ્યા શબ્દ અનંત ।।
ઉતાર્યા લૈ અંતરે, સમજે એહ બુદ્ધિવંત ।।૩૮।।
એમ વસાવ્યાં અંતરે, જકત પદારથ જોર ।।
તે જાણે છે તાહેરાં, પણ એ છે ચોખાં ચોર ।।૩૯।।
શિષ્ય તું સમજયો નહિ, ગયો એળ્યે અવતાર ।।
તારું તારા ઉપરે, ચાલ્યું નહિ લગાર ।।૪૦।।
ગાફલ તું ઘરઘરના, ઠગી ખાય છે ઠગ ।।
કામ પડે કેનાં નહિ, સર્વે સ્વારથ લગ ।।૪૧।।
કહિયે શિખામણ કેટલી, હૈયે નહિ ઉકેલ ।।
આશા સહી એ અંબુની, ઉન્મત્ત માથે હેલ ।।૪૨।।
સોરઠા:-
ઉન્મત્ત નરની સંપત, અવર જનને આવે અરથે ।।
પોતે ભોગવે વિપત, બુદ્ધિહીન જે બાવરો બહુ ।।૪૩।।
ઇતિ શ્રીહૃદયપ્રકાશમધ્યે સદ્ગુરુશિષ્યસંવાદે પંચમઃ પ્રસંગઃ ।।૫।।
